فهرست مطالب
فصل اول ۱
طرح تحقیق ۱
۱- مقدمه: ۲
۲- بیان مسئله: ۳
۳- ضرورت انجام تحقیق ۵
۴- فرضیه‌های تحقیق: ۶
۵- اهداف مورد نظر برای انجام تحقیق ۷
۶- روش تحقیق: ۷
۱- جامعه آماری: ۷
۲- نمونه گیری: ۸
۳- محدودیت‌ها و مشکلات انجام تحقیق ۸
۴- پیشینه تحقیق ۸
۵- تعریف واژه‌های تخصصی مورد استفاده در تحقیق: ۹
فصل دوم ۱۱
پیشینه تحقیق ۱۱
بخش اول: مبانی نظری مرتبط به «فیروزه» ۱۲
۲-۱-۱- مختصری در مورد تاریخچه جواهرات ۱۳
۲-۱-۲- قدمت استخراج فیروزه ۱۴
۲-۱-۳- علم شناخت سنگهای قیمتی و اهمیت آن در جهان ۱۵
۲-۱-۴- انواع فیروزه ۱۶
۲-۱-۵- نحوه ساخته شدن فیروزه ۱۸
۲-۱-۶- فضیلت فیروزه در اسلام ۱۸
۲-۱-۷- معادن فیروزه ۱۹
۲-۱-۸- کلیاتی در مورد برش و جلای کانی‌ها و سنگهای جواهر رنگی ۲۶
۲-۱-۹- تراش فیروزه ۲۸
۲-۱-۱۰- مشخصات بهترین نوع فیروزه تراشیده ۳۳
۲-۱-۱۱- صادرات فیروزه: ۳۴
بخش دوم: مبانی نظری مرتبط با «آمیخته بازاریابی» ۳۶
۲-۲-۱- تعریف بازاریابی ۳۷
۲-۲-۲- فلسفه مدیریت بازاریابی ۳۷
۲-۲-۳- عوامل مؤثر در تغییر تقاضا ۴۱
۲-۲-۴- عوامل مؤثر در اقدام به خرید ۴۲
۲-۲-۵- فرآیند تصمیم خرید ۴۵
۲-۲-۶- مفهوم مدرن بازاریابی ۵۱
۲-۲-۷- آمیخته بازاریابی (Marketing Mix) 52
2-2-8- جایگاه یابی در بازار ۶۳
فصل سوم ۶۹
روش تحقیق ۶۹
۳-۱ نوع تحقیق: به طور کلی تحقیقات علمی را به دو دسته تعرفه تقسیم می‌نمایند: ۷۰
۳-۲ روش تحقیق ۷۰
منابع وماخذ: ۷۶
فصل چهارم ۷۷
جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها ۷۷
۴-۱- ویژگیهای پاسخگویان ۷۸
۴-۱-۱- ویژگیهای صادر کنندگان مصنوعات فیرزوه ای ۷۸
۴-۱-۲-ویژگیهای فیروزه تراشان ۷۸
۲-۴- آزمون فرضیه‌ها ۷۹
فصل پنجم ۹۱
نتیجه گیری و پیشنهادها ۹۱
۵-۱- مقدمه ۹۲
۵-۲- نتیجه گیری در مورد ویژگیهای پاسخگویان ۹۲
۵-۲-۱- نتیجه گیری در مورد ویژگیهای «صادرکنندگان مصنوعات فیروزه ای» ۹۲
۵-۲-۲- نتیجه گیری در مورد ویژگیهای «فیروزه تراشان» ۹۳
۵-۳- نتیجه گیری در مورد فرضیه‌های تحقیق ۹۴
۵-۳-۱- نتیجه گیری در مورد فرضیه اول ۹۴
۵-۳-۲- نتیجه گیری در مورد فرضیه دوم ۹۵
۵-۳-۳- نتیجه گیری در مورد فرضیه سوم ۹۸
۵-۳-۴- نتیجه گیری در مورد فرضیه چهارم ۱۰۰
۵-۳-۵- نتیجه گیری در مورد فرضیه پنجم ۱۰۴
۵-۵- موضوعات پیشنهادی برای تحقیقات تکمیلی ۱۰۹
منابع ۱۱۰
منابع
۱؛ ابریشمی، حمید؛ اقتصاد ایران؛ چاپ اول؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ تهران؛ ۱۳۷۵٫
۲؛ ادیب، داریوش؛ جهان جواهرات (کلیات جواهر شناسی)؛ جلد یک؛ چاپ اول؛ موسه چاپ و انتشارات یادواره اسدی؛ زمستان ۱۳۷۴٫
۳؛ راجرز، لن؛ بازاریابی راهنمای مؤسسات کوچک؛ ترجمه عباس مخبر؛ چاپ دوم؛ کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز)؛ تهران؛ ۱۳۷۵٫
۴؛ روستا، احمد؛ ونوس؛ داور؛ ابراهیمی؛ عبدالحمید؛ مدیریت بازاریابی؛ چاپ دوم؛ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)؛ تهران؛ تابستان ۱۳۷۶٫
۵؛ گرایلی، فریدون؛ نیشابور شهر فیروزه؛ چاپ سوم؛ انتشارات خاوران ؛ ۱۳۷۴٫
۶؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ جغرافیای اقتصادی خراسان؛ چاپ اول؛ موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی؛ مشهد؛ ۱۳۷۳٫
1- مقدمه:
بررسی آمار صادرات و واردات در سال ۱۲۶۸ ه ش نشان می‌دهد که محصولات کشاورزی و دامی عمده ترین بخش محصولات صادراتی ایران در یک قرن پیش بوده است. در آن زمان ابریشم، برنج، پنبه، توتون و تنباکو از اقلام عمده صادراتی کشور بوده‌اند که امروزه بمنظور وارد کردن اغلب آنها سالانه مبلغ قابل ملاحظه ای ارز از کشور خارج می‌شود. این آمار همچنین نشان می‌دهد که با وجود کسری موازنه تجاری در سال۱۲۶۸ ه ش ، درآمد حاصل از صدور کالاهای کشاورزی به تنهایی قادر به جبران بیش از نیمی از هزینه‌های مربوط به واردات کشور بوده است ولی تا سال ۱۳۲۰ ه ش سهم صادرات غیر نفتی به تدیریج تقلیل می‌یابد چنانکه سهم صادرات غیر نفتی از کل مبادلات بازرگانی خارجی به یک سوم می‌رسد و تا سال ۱۳۳۰ ه ش این نسبت به حدود یک چهارم تنزل پیدا می‌کند. روند گسترش واردات در پی افزایش درآمد‌های ناشی از فروش نفت به نحوی شتاب می‌گیرد که تولید داخلی تحت الشعاع واردات کالا واقع شده و تجارت خارجی به اهرم فشار بر اقتصاد ملی بدل می‌شود. بنابراین از حدود یکصد سال پیش رابطه تحویل نفت در مقابل دریافت کالای ساخته شده، هسته اصلی بازرگانی خارجی کشور گردیده و وابستگی اقتصادی در نتیجه وجود این بافت ناسالم ایجاد و تحکیم شده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بمنظور تغییر روند بازرگانی خارجی با توجه به نیازهای واقعی کشور، تلاشهایی بعمل آمد. اما از هم گسیختگی اقتصاد کشور بدلیل اعتصابات گسترده مردم در سال ۱۳۵۷ و عدم وجود برنامه مشخص و نیز بروز عوامل متعدد سیاسی موجب گردید که سهم واردات مصرفی همچنان به روند صعودی خود ادامه دهد. بعدها نیز تحریم اقتصادی و جنگ تحمیلی، میزان صادرات را بشدت کاهش داد. بطوریکه در حال حاضر تجارت خارجی ایران با صادرات تک محصولی (نفت) و وابستگی شدید به ارز حاصل از آن مشخص می‌باشد. در سالهای اخیر دولت تلاشهای بسیاری به منظور افزودن بر سهم صادرات غیر نفتی بعمل آورده است. در این راستا صادرات سنگهای قیمتی و بخصوص فیروزه نیشابور می‌تواند مثمر ثمر واقع گردد، چراکه فیروزه نیشابور بعنوان بهترین فیروزه جهان، دارای شهرت بین المللی است و در صورت توجه بیشتر به صادرات آن می‌تواند ارز آوری مناسبی ایجاد نماید.
۲- بیان مسئله:
قدیمی ترین اطلاعی که از فیروزه در دست داریم به ۳۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مربوط است و نوشته‌اند که فراعنه مصر این سنگ زیبا را از معادن شبه جزیره سینا استخراج کرده و در زینت آلات خود بکار می‌بردند و بدین گونه شاید استخراج فیروزه قدیمی ترین استخراج کانهای صخره ای در ستاریخ باشد ولی از همان زمانهای باستان بهترین و مطلوبترین فیروزه در معادن ایران بدست می‌آمده که از زمانهای بسیار قدیم آن را استخراج و صادر می‌کرده‌اند و چون این سنگ بهادار از راه ترکیه به اروپا وارد و شناخته گردیده است بدان سبب اروپاییان آن را، ترکواز (Turquoise) یعنی ترکی می‌نامند.
نام نیشابور با نام فیروزه همزاد است و در مقام تعریف، نیشابور را شهر فیروزه‌های درشت، شهری با سنگهای فیروزه و … می‌گویند. بشهادت گوهر شناسان دور و نزدیک، فیروزه نیشابور در روی زمین مقام اول را دارد. این سنگ گرانبها و پر ارزش که زینت بخش گنجینه‌های گرانبهای ثروتمندان جهان و خزاین ممالک می‌باشد همواره توجه جهانیان را به خود جلب کرده است.
از کتیبه کاخ داریوش در شوش معلوم می‌گردد که در آن تاریخ فیروزه «اخشائین» نامیده می‌شده و از خوارزم برای زینت آلات کاخ وارد شده بود. نمونه‌هایی که در اثر کاوشهای باستان شناسی بدست آمده نشان می‌دهد که فیروزه در هزاره دوم قبل از میلاد در ایران بعنوان سنگ زینتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در دوره ساسانیان از فیروزه غیر از انگشتر و گوشواره و غیره ظروفی برای دربار سلاطین تهیه می‌شده است.
از مطالب فوق بخوبی می‌توان به مرغوبیت فیروزه نیشابور و قدمت استخراج و تراش آن و دیرینه بودن هنر ساخت زیور آلات فیروزه ای در ایران پی برد بطوریکه فیروزه نیشابور حتی به کشورهای اروپایی هم صادر می‌شده است. اما علی رغم این پیشینه افتخار آمیز، متأسفانه در حال حاضر فیروزه تراشی و صادرات فیروزه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و بر اساس مصاحبه‌های انجام شده با فیروزه تراشان و صادرکنندگان مصنوعات فیروزه ای، هم اکنون بخش قابل ملاحظه ای از فیروزه‌های تراشیده شده در بازار داخلی را فیروزه‌های شیمیایی و یا فیروزه‌های آمریکایی که بصورت قاچاق وارد کشور می‌گردد، تشکیل می‌دهد. با وجود چنین مسأله نگران کننده ای تاکنون تحقیق علمی برای پاسخگویی به سؤالات زیر انجام نشده است:
۱) وضعیت فعلی مدیریت بازار فیروزه صادراتی استان خراسان چگونه است؟
۲) راهکارهای مناسب جهت افزایش صادرات مصنوعات فیروزه ای کدامند؟
امید است که این تحقیق بتواند از طریق پاسخگویی به سؤالات فوق در جهت آشنایی بیشتر با صنعت فیروزه استان خراسان و رفع موانع و مشکلات آن مفید واقع شده، نقش کوچکی در تحقق آرمان ملی اقتصاد بدون نفت ایفا نماید.
۳- ضرورت انجام تحقیق
با توجه به اینکه فیروزه تراشی یکی از صنایع دستی مهم استان خراسان محسوب می‌شود و برای پی بردن به ضرورت انجام این تحقیق، شایسته است که به اختصار اهمیت صنایع دستی را از ابعاد مختلف بررسی نماییم:
۱) اشتغال زایی: اشتغال زایی صنایع دستی با توجه به تعداد قابل توجه شاغلین در رشته‌های گوناگون صنایع دستی و سنتی از مهمترین عوامل مؤثر توسعه اقتصادی به حساب می‌آید.
۲) ارزش افزوده: تولیدات صنایع دستی، از ابعاد مختلف بخصوص در رابطه با صادرات کشور از ویژگی خاصی در زمینه‌های اقتصادی ارز آفرینی و تولید درآمد ملی برخوردار است. ارزش افزوده اینگونه تولیدات موجب توصیه اکید در زمینه توسعه و گسترش آن می‌گردد.
۳) عدم وابستگی صنایع دستی: صنایع دستی بدلی عدم وابستگی به مواد اولیه خارجی و اتکا به تولیدات داخلی، از ویژگی بارزی برخوردار است و این امر در اکثر رشته‌های آن بوضوح دیده می‌شود. البته در بعضی موارد نادر، به میزان ناچیزی از مواد اولیه خارجی وابسته می‌گردد. در مجموع توسعه و گسترش صنایع دستی گام مفیدی در خود کفایی نسبی کشور به حساب می‌آید.
۴) مظاهر فرهنگی صنایع دستی: اصالتهای فرهنگی صنایع دستی، مبین ارزشها و هویت سنتی جامعه بوده و اشاعه اینگونه صنایع در گسترش و تعمیم هویت فرهنگی جامعه بسیار با اهمیت می‌باشد.
علاوه بر موارد فوق می‌توان گفت که امروزه استخراج و فرآوری سنگهای قیمتی، بخش مهمی از اقتصاد کشورهایی مانند: برزیل، کلمبیا، افریقای جنوبی، استرالیا، برمه، سریلانکا، تایلند، چین، هند، کشورهای اروپایی، آمریکا و بسیاری از دیگر کشورها را تشکیل می‌دهد. بصورتیکه حذف این صنعت برای تعدادی از این کشورها حکم حذف صنعت نفت برای ایران را دارد.
ارزش تولید جهانی سنگهای قیمتی پس از فرآوری در سال ۱۹۹۵ میلادی به بیش از یکصد میلیاد دلار رسید. امروزه اهمیت بازار جهانی سنگهای قیمتی به حدی است که در اکثر کشورهای جهان متخصصان این رشته در محافل علمی-دانشگاهی ویژه ای تحت نام جمولوژی (Gemology) یا گوهر شناسی تربیت می‌شوند. در یک مقایسه اگر ارزش یک نگین زمرد با کیفیت عالی به وزن ۶۰ قیراط (۱۲ گرم) و به ارزش تقریبی یک میلیون دلار را با قیمت ۱۲ گرم طلا به ارزش تقریبی یکصد دلار بسنجیم در می‌یابیم که چرا امروزه اکثر سرمایه گذاران کوچک و بزرگ در جهان، خرید سنگهای قیمتی را به خرید فلزات قیمتی ترجیح می‌دهند.
اما متأسفانه در کشور ما بهره برداری از معدن فیروزه نیشابور از وضعیت مطلوبی برخوردار نمی باشد. زیرا مطابق اطلاعات دریافتی از اداره کل معادن و فلزات استان خراسان، میزان استخراج مجاز سالیانه این معدن ۳۷۰۰۰ کیلوگرم می‌باشد ولی در سال ۱۳۷۷ میزان استخراج،۱۳۵۰۰ کیلوگرم بوده است و بناچار فیروزه تراشان برای تداوم فعالیت خود، به فیروزه‌های وارداتی روی آورده‌اند و اگر این روند به همین صورت ادامه پیدا کند دور از انتظار نخواهد بود که در آینده ای نه چندان دور دستیابی به فیروزه مرغوب و معروف نیشابور به آرزویی برای فیروزه تراشان و خریداران داخلی و خارجی تبدیل شود.
۴- فرضیه‌های تحقیق:
۱) مصنوعات فیروزه ای صادراتی استان خراسان، از قیمت مناسب برخوردار هستند.
۲) مصنوعات فیروزه ای صادراتی استان خراسان، ازکیفیت مناسب برخوردار هستند.
۳) مصنوعات فیروزه ای صادراتی استان خراسان، از توزیع مناسب برخوردار هستند.
۴) مصنوعات فیروزه ای صادراتی استان خراسان، از ترفیع فروش مناسب برخوردار هستند.
۵) قوانین و مقررات صادراتی کشور، بر صادرات مصنوعات فیروزه ای تأثیر مثبت داشته است.
۵- اهداف مورد نظر برای انجام تحقیق
با توجه به اینکه لازمه هر نوع حرکت تکاملی در جهت تحقق وضعیت مطلوب، شناخت دقیق وضعیت موجود می‌باشد و با در نظر گرفتن اینکه یکی از مهمترین اهداف تمام تحقیقات کاربردی، ارائه راهکارهای مناسب به منظور سیاست گذاری‌های صحیح می‌باشد، اهداف اساسی از انجام این تحقیق را می‌توان به شرح زیر بیان نمود:
۱) شناخت وضعیت فعلی مدیریت بازار فیروزه صادراتی استان خراسان.
۲) ارائه راهکارهای مناسب جهت افزایش صادرات مصنوعات فیروزه ای.
۶- روش تحقیق:
در این پروژه برای جمع آوری اطلاعات از روش مصاحبه و نیز از منابع کتابخانه ای استفاده شده است.
۲-۱-۱- مختصری در مورد تاریخچه جواهرات
شناخت و استفاده از نگین‌های رنگین و زیبا و یا به عبارتی از جواهر قدمت هفت هزار ساله دارد و از میان اولین سنگهای جواهر شناخته شده: عقیق، آمتیست (Amethyst)، کوارتز (Quartz)، کهربا (Amber)، گارنت (Garnet)، یشم سبز (Jade)، یشم (Jasper)، صخره پاره‌های مرجانی رنگین (Coral)، لاپیس لازولی یا سنگ لاجورد (Lapis Lazuli)، مروارید (Pearl)، سرپنتین (Serpentine)، زمرد (Emerald)، و فیروزه (Turquoise) را می‌توان نام برد.
سنگهای قیمتی نمایانگر ثروت و تشخص بوده و فرمانروایان قدیم از نگین‌هایی که از این کانیهای جواهر ساخته شده بود استفاده می‌کردند. امروزه نگین‌های جواهر روی پایه‌هایی از طلا یا پلاتین نصب شده و برای زینت مورد استفاده قرار می‌گیرند. در زمانهای قدیم سنگهای قیمتی علاوه بر ارزش مادی، بیشتر جنبه سحر و جادو داشته و بعنوان طلسم برای صاحبان جواهرات محسوب می‌شده اند. باور بر این بوده که دارندگان طلسم قادر به دور کردن شیاطین، امراض و دیگر حوادث ناخوشایند از خود هستند و عقیده داشتند که فرشتگان آنها را حمایت کرده و از سلامتی و خوشبختی برخوردار خواهند ساخت. دریانوردان با داشتن یکی از این طلسم‌ها اطمینان داشتند که راه خود را در دریا گم نکرده و به سلامت به خانه باز خواهند گشت. تا اوایل قرن نوزدهم همچنان اعتقاد بر این بود که سنگهای قیمتی بعنوان شفا دهنده بیماریها و ناراحتی‌های جسمی مؤثر هستند.
در نتیجه باور انسانها به رابطه مافوق طبیعی بین سنگهای جواهر و عاملم ناشناخته، آنها را مثلاً به ستارگان ربط داده و هر جواهر را به یک ستاره زودیاک (Zodiac) نسبت داده و برای هر ماه، ستاره ای و جواهر مشخصی را معین کرده بودند. تولد هر انسان را با جواهر مختص آن ستاره از مجموعه ستارگان مشخص می‌کردند و باور بر این بود که شخص متولد شده، بوسیله نگین جواهری مختص آن ستاره حمایت می‌شود.
۲-۱-۲- قدمت استخراج فیروزه
قدیمی ترین اطلاعی که از فیروزه در دست داریم به ۳۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مربوط است و نوشته‌اند که فراعنه مصر این سنگ زیبا را از معادن شبه جزیره سینا استخراج کرده، در زینت آلات خود بکار می‌بردند و بدین گونه شاید استخراج فیروزه، قدیمی ترین استخراج کانهای صخره ای در تاریخ می‌باشد. ولی از همان زمانهای باستان، بهترین و مطلوبترین فیروزه در معادن ایران بدست می‌آمده که از زمانهای بسیار قدیم آن را استخراج و صادر می‌کرده اند. نام نیشابور با نام فیروزه همزاد است و در مقام تعریف، نیشابور را شهر فیروزه‌های درشت، شهری با سنگهای فیروزه و … می‌گویند. به شهادت گوهر شناسان دور و نزدیک، فیروزه نیشابور در روی زمین مقام اول را دارد. این سنگ گرانبها و پر ارزش که زینت بخش گنجینه‌های گرانبهای ثروتمندان جهان وخزاین ممالک می‌باشد همواره توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. اسناد موجود حاکی از این واقعیت است که سنگهای سبک وزن گران قیمت این شهر از دیرباز توجه امرا و کشورگشایان را به خود معطوف داشته است.
بعضی از کتب جواهر، کشف آن را به حضرت اسحاق نسبت داده اند. نمونه‌هایی که دراثر کاوشهای باستان شناسی بدست آمده نشان می‌دهد که فیروزه در هزاره دوم قبل از میلاد در ایران بعنوان سنگ زینتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در دوره ساسانیان از فیروزه غیر از انگشتر و گوشواره و غیره ظروفی برای دربار سلاطین تهیه می‌شده است.
۲-۱-۳- علم شناخت سنگهای قیمتی و اهمیت آن در جهان
با توجه به مدارک بدست آمده از قرون دوم تا یازدهم هجری، نزدیک به ۳۵ عنوان کتاب در زمینه علوم مربوط به سنگهای قیمتی وجود دارد، به جرأت می‌توان گفت که بنیانگذاران علم جمولوژی (Gemology) یا علم شناخت سنگهای قیمتی، در جهان دانشمندان مسلمان ایرانی چون جابربن حیان طوسی، ابوریحان بیرونی، شیخ احمد سفاوی بوده‌اند و امروزه آثار بجا مانده از هنرمندان ایرانی آن دوره که به خط زیبای فارسی و یا آیات قرآنی مزین شده‌اند در موزه‌های مشهور و معتبر جهان نگهداری می‌شوند. امروزه استخراج و فرآوری سنگهای قیمتی بخش مهمی از اقتصاد کشورهایی مانند: برزیل، کلمبیا، افریقای جنوبی، استرالیا، برمه، سریلانکا، تایلند، چین، هند، کشورهای اروپایی، آمریکا و بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد، بصورتیکه حذف این صنعت برای تعدادی از این کشورها حکم حذف صنعت نفت برای ایران را دارد.
ارزش تولید جهانی سنگهای قیمتی پس از فرآوری در سال ۱۹۹۵ میلادی به بیش از یکصد میلیارد دلار رسید. امروزه اهمیت بازار جهانی سنگهای قیمتی به حدی است که در اکثر کشورهای جهان متخصصان این رشته در محافل علمی-دانشگاهی ویژه ای تحت نام جمولوژی یا گوهر شناسی تربیت می‌شوند. در یک مقایسه اگر ارزش یک نگین زمرد با کیفیت عالی به وزن ۶۰ قیراط (۱۲ گرم) و به ارزش تقریبی یک میلیون دلار را قیمت ۱۲ گرم طلا به ارزش تقریبی یکصد دلار بسنجیم در می‌یابیم که چرا امروزه اکثر سرمایه گذاران کوچک و بزرگ در جهان، خرید سنگهای قیمتی را به خرید فلزات قیمتی ترجیح می‌دهند.
مقاله بررسی وضعیت فعلی مدیریت بازار فیروزه صادراتی استان خراسان و ارائه راهکارههای مناسب جهت افزایش صادرات مصنوعات فیروزه ای
