با آغاز سلطنت سلسله ی پهلوی هر چند نهادهای دموکراتیک اجازه ی کمترین فعالیت سیاسی به کف نیاوردند، اما در زندگی فردی و اجتماعیِ زنان ایران وقایع و حوادث دگرگون ساز اتفاق افتاد که در پرتو آن نیازهای روز و مقتضیات اجتماعی آشکار شد. در عصر پهلوی بحران حقوق زن که مکتوم و نهفته و در خفا بود، در شکلهای خشونت آمیز، خود را نشان داد. زیرا در این عصر بود که تجددگرایی و سنت گرایی حول محور حقوق زن برای نخستین بار در تقابل آشکار با یکدیگر قرار گرفتند. زنان ایران نهادها و نمودهای زنده ی این رویارویی مقدر و اجتناب ناپذیر شدند. حساس ترین حرکت رضاشاه در جهت تجددگرایی کشف حجاب در 17 دیماه 1314 شمسی (1936 میلادی ) بود که بحران حقوق زن را برملا ساخت .
در جریان زمینه چینی برای کشف حجاب بود که مراجع دینی ، به مقابله ی صریح و رودررو با رضاشاه قیام کردند. بخش وسیعی از زنان ایران نیز به طرفداری ازمراجع دینی با کشف حجاب اجباری شاه مخالفت ورزیدند. شمه ای از این مقابله به روایت تاریخ در مسجد گوهرشاد مشهد اتفاق افتاد و درجریان آن جمعی ازمخالفان کشف حجاب کشته شدند. مورخین ، حتی کسانی که اختناق سیاسی رضاشاهی را به شدت مورد نقد قرار داده اند نسبت به تغییر موقعیت زنان در عصر او، به داوری مثبت پرداخته اند. از آن جمله گفته اند: «بی شک دوران حکومت رضاشاه به خاطر پیشرفت قابل ملاحظه ی زنان در حیات عمومی در یادها خواهد ماند، هر چند این پیشرفت بناگزیر بیشتر زنان طبقه ی بالا و متوسط را دربر می گرفت . زنان سست شدن قیودی را که هنجارها و ارزشهای سنتی بر آنها تحمیل کرده بود به چشم دیدند. آنها اکنون این فرصت را در اختیار داشتند که در مشاغل جدیدی از قبیل پرستاری ، آموزگاری و نیز در کارخانه ها به کار مشغول شوند. سیاست رسمی این بود که زنان خود را برای برآوردن انتظارات رژیم جدید پهلوی آماده سازند. اصرار بر این بود که زنان به لحاظ آموزش ، پوشش و فعالیتهای اجتماعی از خواهران غربی خود تقلید کنند و در سال 1936 میلادی (1314 شمسی ) پوشیدن چادر رسماً غیرقانونی اعلام شد. اما بعضی از این نوآوری ها آرایه ای بیش نبود. یک جامعه ی شدیداً مذکر که تکیه اش بر شرافت خانوادگی بود، نمی توانست نگرش خود را نسبت به زنانش تغییر دهد. در واقع ، قانون مدنی معروف رضاشاه ، تا آنجا که به زنان مربوط می شد، هنوز هم در مورد نقشهای جنسی و مناسبات میان دو جنس ، مفروضات سنتی را منعکس می کرد، و برای از میان بردن تابعیت قضایی دیرپای زنان از مردان ، کار زیادی نمی کرد. اما همه این ها نباید به مکتوم ماندن این واقعیت بینجامد که دوران حکومت رضاشاه به لحاظ ارتقاء منزلت زنان ، شاهد یکی از مهمترین پیشرفتهای تاریخ ایران نو بوده است . به اجرا در آوردن نظام آموزش اروپایی به معنی رواج آموزش در میان زنان نیز بود. دانشگاه تهران از آغاز کار خود، زنان را با شرایطی برابر با مردان می پذیرفت . به این ترتیب ، نسل جدیدی از زنان تحصیل کرده وارد میدان شدند که در حیات اقتصادی و فرهنگی کشور نقشهای هر دم مهمتری را بر عهده گرفتند. با گذشت زمان تعداد سازمانهای زنان افزایش می یافت ، زنان به درجاتی از ایفای نقش در زندگی عمومی دست می یافتند و جامعه به تدریج حضور زنان را در بازار کار می پذیرفت .»
«در سلطنت 16 ساله ی رضاشاه تغییراتی چند در ایران راه یافت ، در اوضاع داخلی مشکل مهمی نمانده بود جز فتنه ی کردهای آذربایجان غربی و تجاوزات اسماعیل آقا سیمیتقو و سرکشی بعضی از ایلات فارس و بلوچستان ، اسماعیل آقا در تیرماه 1309 هـ. ش به دست سپاهان دولتی به قتل رسید، بلوچستان در 1307 و فارس در 1308 هـ. ش امن گردید. اما اقدامات اساسی این دوره مشتمل است بر تأسیس دادگستری نوین به همّت علی اکبر داور وزیر دادگستری و عده ای از مطلعین و خبرگان ، تدوین قوانین مدنی و حقوقی با استفاده از اصول و مبانی حقوق و فقه اسلامی و بهره گیری از روش محاکمات حقوقی جدید. تدوین قانون جزا و اصول محاکمات جزایی با استفاده از روشهای غربی و اسلامی و حل و فصل دعاوی در دادگاه بخش ، بدایت ، استیناف و تمیز و استفاده از داوری قضاتی که در رشته های حقوقی و جزایی مطالعه و تخصص داشتند. علاوه بر این ، الغای کاپیتولاسیون ، توسعه و تقویت ارتش و پایان دادن به کلیه ی مظاهر فئودالیسم در سراسر ایران . برقرار شدن لباس متحدالشکل ، اعزام محصل به اروپا، ازدیاد مدارس ابتدایی و متوسطه ، تأسیس دانشگاه تهران ، توسعه ی راههای ارتباطی ، ساختمان راه آهن سرتاسری ، تأسیس نظام وظیفه ی عمومی ، تأسیس بانک ملی ، اقدام برای آزادی رأی زنان و اقدامات گوناگون دیگر در راه نفوذ تمدن جدید در ایران صورت گرفت ، ولی هیچ یک از این اقدامات حاصل رشد و تکامل اجتماعی زنان و مردان و در نتیجه ی مبارزات و تمایلات عمیق مردم نبود و بنیان و اساس حزبی ملی و مردمی نداشت . رضاخان به زور زنان را وادار به کشف حجاب کرد، در حالی که زنان به مقام و ارزش اجتماعی خود چنانکه باید واقف نبودند، و در راه آزادی و استفاده از حقوق فردی و اجتماعی خویش مبارزه و تلاشی انجام نداده بودند.»
بررسی روند قانون گذاری در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی نمودار آن است که زنان در قلمرو و سیاست همچنان از حقوق انسانی خود بی بهره مانده اند.
در عصر رضاشاه ، اصولی از متمم قانون اساسی مورخ 29 شعبان 1325 هجری قمری اصلاح شد. این اصلاحات در سال 1304 شمسی انجام شد که به لحاظ ارتباط با جنسیت نقل می شود:
اصل سی و پنجم «سلطنت ودیعه ای است که به موهبت الهی از طرف ملت به شخص پادشاه مفوض شد.»
اصل سی و ششم «سلطنت مشروطه ی ایران از طرف ملت به وسیله ی مجلس مؤسسان به شخص اعلیحضرت شاهنشاه رضاشاه پهلوی تفویض شده و در اعقاب ذکور ایشان نسلاً بعد نسل برقرار خواهد بود.»
اصل سی و هفتم «ولایت عهد با پسر بزرگتر پادشاه که مادرش ایرانی الاصل باشد خواهد بود. در صورتی که پادشاه اولاد ذکور نداشته باشد تعیین ولیعهد برحسب پیشنهاد شاه و تصویب مجلس شورای ملی به عمل خواهد آمد مشروط بر آنکه ولیعهد از خانواده قاجار نباشد. ولی در هر موقعی که پسری برای پادشاه به وجود آید حقاً ولایت عهد با او خواهد بود.» نظر به اینکه تصمیم گرفته شد ولیعهد محمد رضا پهلوی یک شاهزاده مصری به نام فوزیه را به همسری انتخاب کند، اصل سی و هفتم در سال 1317 شمسی مورد بحث قرار گرفت و به منظور رفع مانع قانونی ، کلمه ایرانی الاصل در اصل مزبور به شرح زیر تفسیر شد و تفسیر صورت قانونی پیدا کرد: «ماده واحده ـ منظور از مادر ایرانی الاصل مذکور در اصل 37 متمم قانون اساسی اعم است از مادری که مطابق شق دوم از ماده 976 قانون مدنی دارای نسب ایرانی باشد یا مادری که قبل از عقد ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران به اقتضاء مصالح عالیه کشور به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس شورای ملی به موجب فرمان پادشاه عصر صفت ایرانی به او اعطا شده باشد.
رضاشاه به قوه ی قهریه کشف حجاب کرد و با آنکه توانست با همین شیوه جامعه ی یکدست محجبه ی زنان ایران را برای همیشه تکان بدهد، اما هرگز مادر بزرگ و مادران ما نتوانستند چهره ی استبدادگر او را که در زمینه ی چهره ی غضبناک پلیس هایی که چادر از سر زنان در معابر عمومی بر می داشتند بازسازی شده بود، فراموش کنند. این است که رضاشاه نزد نسلهایی از زنان ایرانی دو چهره دارد. طرحی از این چهره ی مدافع پیشرفت های زنان در قلمرو حیات اجتماعی است و طرحی از این چهره مدعی آزادی آحاد مردم در انتخاب پوشاک است . رضاشاه با کشف حجاب و ایجاد مراکز آموزشی برای زنان و تشویق آنان به سوادآموزی و کسب تخصص و اشتغال ، بخشی از جمعیت زنان کشور را فعال کرد، اما از طرفی به علت شهرت به بی دینی و پرده برداری ازنوامیس،بخش بزرگی ازجمعیت ایران که مردمی پای بند به باورهای دیرینه بودند خصم او شدند و نوامیس خود را بیش از پیش در پستوی خانه ها از نظر نامحرمان دور نگاه داشتند. در نتیجه : جامعه دچار تضاد فرهنگی و دوگانگی شد. در تمام عصر 57 ساله حکومت پهلوی ، زنان نمود و نماد زنده و متحرک این تضاد و دوگانگی بودند. در گذار از مرحله ی کشف حجاب ، تضادها فزونی گرفت و هر یک از بخشهای دوگانه از جامعه ی متلاطم که درگیر نزاع فرهنگی با بخش دیگر شده بود، در تفکر و بینش انتخابی خود به افراط گرایید. تاریخ تحولات اجتماعی ـسیاسی ایران گزارشگر این تضادها و افراط گری هاست . چندانکه این سخن عطا هودشتیان که در سمینار «مسأله ی هویت در جامعه ی امروز ایران » پاریس در سال 1375 طرح شده به دل می نشیند که گفته است : «با ورود مدرنیته در ایران فضایی که در آن امکان مکالمه هماهنگ میان عناصر تشکیل دهنده ی جامعه ی ایرانی وجود داشت از میان رفت . تعادل پیشین دستخوش حادثه گردید و هویت جامعه ی ایرانی دچار بحران شد. ایران در طول سده ی اخیردرگیربرخوردهویت سنتی پیشین وعناصروارداتی مدرنیته ی غربی شد.این گونه درگیرشدن به تدریج تحقق یافت و مشخصه های خود را نیز به سختی ظاهر نمود. نهادها و اقداماتی که از حدود انقلاب مشروطه برپا گردید کم و بیش دستاورد آگاهانه یا ناآگانه ورود مدرنیته در ایران بودند. با وجود آنکه هیچ کدام از آن اقدامات به کمال تحقق نیافتند، لیکن مبانی ورود ایران به دوران جدیدی از حیات تاریخی خود را پایه ریختند. ایران جدید نه کاملاً سنتی است و نه تماماً مدرن ، بلکه جامعه ای است با هویت بحرانی . همزمان با دورانی که انواع تنش ها، مخالفتها و بحرانهای سیاسی به علت اقدامات رضاشاه در زمینه ی حضور زنان بروز کرد، یک نیروی ورزیده و تحصیلکرده از جنس زن نیز در ایران تربیت شد که لایق و فرهیخته و حق خواه بود و می خواست در موقعیت خود تغییرات مثبت دیگری را ایجاد کند. این نیرو که بالقوه مبارز و زیاده خواه بود، در فضای اختناق آمیز سیاسی نمی توانست آن گونه که توان و ظرفیت داشت ، در تشکل های آزاد فعال بشود. در نتیجه با وجود ورود به بازار کار و احراز مشاغل نوین که به ایجاد یک نظام ارزشی نوین در کنار یک نظام ارزشی کهن منجر شد، به دلخواه در عرصه ی سیاست ندرخشید. به خصوص که رضاشاه هرگز به ایجاد تغییرات مهم در قانون مدنی مصوب 1310 شمسی ایران توفیق نیافت . قانون مدنی از مرد تصویری برتر، رئیس ، صاحب حقِ ولایت بر همسر و فرزند ارائه داده است و زن را منفعل ، فرو دست ، مطیع و گوش به فرمان تصویر کرده است . این تصاویر در قانون مدنی امروز ایران همچنان باقی است .
بخش اول:کلیات فصل اول – تعریف مفاهیم - مفهوم مشارکت - تعریف مشارکت
- انواع مشارکت
- مشارکت سیاسی زنان در جمهوری اسلامی
- مشارکت سیاسی در پهلوی دوم
فصل دوم -هدف ها وموانع
- اهداف
- فرضیه ها
- موانع
فصل سوم پیشینه
بخش دوم : مشارکت سیاسی زنان
فصل اول - مشارکت سیاسی زنان
- تفاوت مشارکت سیاسی زنان و مردان
فصل دوم – پیامد مشارکت سیاسی
فصل سوم – انواع مشارکت سیاسی
- مشارکت بین توده
- مشارکت بین نخبگان
بخش سوم :مشارکت سیاسی زنان در دو دوره مورد نظر
فصل اول-مشارکت سیاسی زنان در دوره پهلوی دوم
- پهلوی اول
- پهلوی دوم
- آزادی های سیاسی
فصل دوم – مشارکت سیاسی زنان در نظام جمهوری اسلامی
- بررسی آخرین سال های حکومت پهلوی و آغاز کار جمهوری اسلامی
- مسائل دخیل در امر توسعه
- نگاهی به وضعیت زنان در چند سال اخیر
- کلام آخر
فصل سوم – نقش زنان در تحولا اجتماعی ایران
فصل چهارم – مقام سیاسی زنا در ایران
بخش چهارم
فصل اول – نتیجه گیری
فصل دوم – پیشنهادها
فصل سوم- منابع
مشارکت سیاسی زنان
