20 ص
توسعه کشاورزی فرآیندی است که عوامل تغییر پذیری مانند شرایط محیطی و عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و .... بر آن تأثیر می‌گذارند . بخشی از این تغییرپذیری حاصل بکارگیری تکنولوژی در زمینه تولید محصولات کشاورزی است که از آن جمله میتوان به مکانیزاسیون(تکنولوژی ماشینی) اشاره نمود . به طور کلی مکانیزاسیون مجموعه‌ای از علوم و فنون کاربردی است که مطالعه، شناخت و بکارگیری انواع مختلف ماشین و نیروی محرکه را در مراحل مختلف تولید و فرآوری محصولات کشاورزی شامل میشود و این مجموعه علوم و فنون کاربردی با توجه به ابعاد فنی، اقتصادی و اجتماعی بکارگرفته میشود . بواسطه مصرف سرانه بالا ، هرساله حدود 620 هزار هکتار از اراضی زراعی کشور و نیمی از اراضی استان مازندران به کشت این محصول اختصاص می‌یابد . همچنین کار در شالیزارهای مرطوب و کوچک سبب میشود که این مزارع دارای مکانیزاسیون پیچیده ای باشند . مجموعه این عوامل همراه با صعوبت کاری بالای زراعت برنج نشان میدهد که بررسی نقش مکانیزاسیون در توسعه کشت برنج از اهمیت خاصی برخوردار است .
شناخت اجمالی منطقه مورد مطالعه :
- شهرستان ساری با مساحت 3/3685 کیلومتر مربع در حد فاصل َ59/ْ53 - َ56/ ْ52 طول شرقی و َ58/ ْ35 - َ50/ ْ36 عرض شمالی واقع شده و دارای 5 بخش، 3 شهر و 15 دهستان و 470 روستا است که52 درصد جمعیت آن در نقاط روستایی ساکن هستند .
- روستاهای مورد مطالعه عبارتند از روستاهای مکانیزه شامل کارکنده ، ماهفروز محله ، سمسکنده علیا , پلنگ آزاد و تازه آباد سپاه و روستاهای سنتی شامل اسرم , میارکلا , امره , محمدآباد و اسپورز که در دهستانهای رودپی، میاندورود کوچک، مذکوره , کلیجان رستاق علیا , میاندورود بزرگ , کوهدشت و فریم واقع شده اند.
- موقعیت جغرافیایی کلیه روستاها به جز محمد آباد در منطقه جلگه ای است. راه ارتباطی همه آبادیها به کانونهای شهری , آسفالته بوده و میانگین فاصله روستاهای مکانیزه تا نزدیکترین شهر و همچنین شهر ساری, کمتر از روستاهای سنتی میباشد.
- در مجموع روستاهای مکانیزه 995 و در روستاهای سنتی 3000 واحد بهره‌برداری زراعی وجود دارد. مساحت کل اراضی زراعی روستاهای مکانیزه 1275 هکتار و روستاهای سنتی 3080 هکتار یعنی حدود 5/2 برابر آبادیهای مکانیزه میباشد. در این میان سطح زیر کشت برنج در روستاهای مکانیزه 993 هکتار و در روستاهای سنتی 1702 هکتار است که به ترتیب 78% و 55% اراضی زراعی روستاها را شامل میشود.
- نوع مالکیت اراضی به دو شکل ملکی و اجاره‌ای میباشد و متوسط مساحت اراضی ملکی و اجاره‌ای در روستاهای مکانیزه بیشتر از روستاهای سنتی است . این در حالی است که مساحت اراضی زراعی روستاهای سنتی در مجموع 5/2 برابر روستاهای مکانیزه میباشد.
- ویژگی‌های طبیعی مناسب برای زراعت برنج از جمله شرایط توپوگرافی و ناهمواری (اکثراً اراضی جلگه ای با شیب 5-1 درصد )،منابع آب ( آبهای سطحی و زیرزمینی با ظرفیت حدود 34600 مترمکعب به ازای هر هکتار )، نوع خاک ( بافت سنگین رسی ، دارای مواد آلی ، غیر شور و با PH بین 5/6-5/5 ) ،میزان بارندگی سالانه ( حدودmm 1000 ) و شرایط اقلیمی ( دمای 37-20 درجه سانتیگراد ، رطوبت 90-40 درصد و میزان نور حدود 8/215-7/157 ساعت آفتابی ) در این مناطق مشاهده میشود .
مواد و روشها :
در این مطالعه بر دو بخش مطالعات نظری و میدانی تأکید شده که در بخش مطالعات نظری از روش‌های کتابخانه‌ای و درمطالعات میدانی از روش پرسشنامه ( در سطح روستا و خانوار بهره بردار ) استفاده گردیده است. جامعه آماری مورد مطالعه را خانوارهای بهره‌بردار برنج تشکیل می‌دهند که در 10 روستا از شهرستان ساری سکونت دارند. روش نمونه‌گیری در دو مرحله نمونه گیری خوشه‌ای و تفکیک روستاهای شهرستان براساس تعریف تطبیق داده شده مؤسسه تحقیقات بین المللی برنج به دو گروه مکانیزه و سنتی انجام گردید که از هر گروه، 5 روستا انتخاب شدند .سپس برای انتخاب خانوارهای نمونه از روش نمونه گیری ساده تصادفی بهره گرفته شد و با استفاده از فرمول کوکران 70 نمونه ( 35 نمونه سنتی و 35 نمونه مکانیزه ) بررسی شد . به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای Spss و Excell استفاده گردید .
بحث و نتیجه گیری :
لازم بذکر است بدلیل اینکه هدف از بررسی حاضر ، اثر مکانیزاسیون کشاورزی بر میزان عملکرد و ضایعات محصول برنج بوده لذا از پرداختن به بحث کاهش هزینه تولید و صعوبت کاری که از اثرات بارز مکانیزاسیون کشاورزی میباشند و مقایسه آنها در دو سیستم کشت مکانیزه و سنتی صرفنظر گردیده است .
بررسی وضعیت زراعی خانوارهای نمونه نشان میدهد اولاً سطح مزارع مکانیزه کشت برنج (8/105 هکتار) حدود 2 برابر مزارع سنتی (5/57 هکتار ) است , ثانیاً ارقام برنج در بهره‌برداری‌های مکانیزه از تنوع بیشتری برخوردار است و علاوه بر دارا بودن سطح بیشتری از رقم محلی طارم، ارقام پر محصول را نیز با تنوع و سطح بیشتر بکار گرفته‌اند. بطوریکه سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در مزارع مکانیزه و سنتی نمونه به ترتیب 8/55 و 6/17 هکتار میباشد .
الف- میزان عملکرد محصول :
با بررسی نتایج درمی‌یابیم که به جز گروه کمتر از 1 هکتار، در بقیه گروهها شاهد افزایش سطح زیر کشت برنج مکانیزه نسبت به سنتی می‌باشیم که حاکی از وجود قطعات بزرگتر شالیکاری در روستاهای مکانیزه است .مقایسه عملکرد در هر یک از گروه‌های مذکور نشان میدهد که در گروه کمتر از 1 هکتار مکانیزه با وجود سطح کمتر نسبت به سایر گروهها، عملکرد بیشتری به چشم می‌خورد که بدلیل بکارگیری بیشتر ارقام پرمحصول نسبت به رقم محلی طارم میباشد و این روند نسبت به سطوح کمتر از 1 هکتار سنتی نیز وجود دارد . با افزایش تنوع ارقام پرمحصول بکارگرفته شده در گروه 3 ـ 1 هکتاری مکانیزه نسبت به سنتی مجدداً شاهد افزایش عملکرد این مزارع می‌باشیم و برعکس در گروه 5 ـ 3 هکتاری واحدهای مکانیزه بدلیل تخصیص سطح بیشتری به رقم محلی طارم، با وجود سطح زیر کشت بیشتر نسبت به مزارع سنتی، کاهش عملکرد مشاهده میشود. به طور کلی در مزارع سنتی همگام با افزایش سطح بهره‌برداری، افزایش عملکرد نیز وجود دارد که این روند در مزارع مکانیزه در سطوح بالای یک هکتار به چشم می‌خورد. بررسی ارقام نشان میدهد دو رقم طارم و ندا، در مزارع مکانیزه و سنتی دارای عملکرد تقریباً مساوی میباشند .در مجموع عملکرد برنج در مزارع مکانیزه بیشتر از مزارع سنتی میباشد و این افزایش عملکرد به علت استفاده از ارقام پرمحصول با تنوع و سطح بیشتر ایجاد شده است ولی کشت مکانیزه نیز بی تاثیر نبوده و استفاده از نشاءکارها سبب انجام کشت منظمی خواهد شد که در رشد یکنواخت محصول و متعاقب آن افزایش عملکرد تاثیر گذار است .
اثر مکانیزاسیون کشاورزی بر میزان عملکرد و ضایعات محصول برنج 20 ص