چکیده
غزل شکل نهایی و تکامل یافته ی شعر ماست و شاید بتوان گفت قدیمی ترین قالبی است که در شعر فارسی توانسته است حیات خود را به هزاره ی جدید بکشاند و این کار کوچکی نیست . یکی از شاعران برجسته ی معاصر ایران که خلاقیّت و آفرینندگی را با پژوهش و تتبّع جمع آوری کرده است و هم محافل ادبی و هم جامعه ی دانشگاهی او را در زمان حیاتش جدّی گرفت ، مرحوم قیصر امین پور و سید حسن حسینی است . قالب غزل در همه پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور دیده می شود. سید حسن حسینی نیز در قالب غزل اشعار قابل توجهی دارد .موضوع این پژوهش بررسی غزل های روایی و سایر انواع آن در غزل های سید حسن حسینی و قیصر امین پور می باشد . غزل روایی غزلی است که در محور عمودی خود ، به نقل رویدادی بپردازد ، رویدادی که شرح آن ، درون غزل باشد و کل ساختار غزل را در برگیرد . هر غزل روایی ، از سه بخش مقدمه ، تنه و پایان تشکیل شده است.عناصر داستانی در غزل روایی وجوددارند که عبارتند از : شخصیت ، صحنه ، پیرنگ ، زاویه دید ، عمل داستانی ، حادثه ، گفتگو ، مضمون ، اوج ، گره گشایی و نتیجه گیری.
در سایر انواع غزل نیز با داستان مواجه هستیم اما داستان ها و روایاتی که در بیرون از غزل رخ داده است و فهم آن به درک و اطلاعات مخاطب یا خواننده بستگی دارد. سایر انواع آن شامل غزل های ارجاعی، غزل هایی که حکایت دارند ، غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ، غزل هایی که تلمیح دارند، می باشد.
واژگان کلیدی : غزل _ غزل روایی _ غزل غیر روایی _ عناصر داستان _ قیصر امین پور _ سید حسن حسین
فصل اول
مقدمه و روش تحقیق
1-1-کلیات
تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق
مهم ترین سوال های این پژوهش به قرار زیر است :
یک- نگاه قیصر امین پور و سید حسن حسینی به قالب غزل چگونه است ؟
دو- کارکرد غزل های روایی و سایر انواع غزل در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی چگونه است ؟
سه- کیفیت عناصر داستان در غزل های روایی و غیر روایی چگونه است ؟
1-2- فرضیه ها
یک - غزل در همه ی پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور به طور تقریباً یکسان وجود دارد .
دو - قیصر امین پور یکی از شاعران توانمند معاصر بود که توانست در دهه ی شصت با اینکه کشور در شرایط جنگ به سر می برد ، با استفاده از قالب غزل ناب شعر را از ایستگاه های غمگین برهاند و آوازی سر دهد از جنس تغزل و تعهد که هر یک از این غزل ها نوعی روایت سال های جنگ و بعد از آن می باشد که این روایت ها یا در محور عمودی غزل رخ داده است یا بیرون از غزل. سید حسن حسینی نیز از شاعران توانمند در زمینه ی روایت های مذهبی است و همه او را ، با این عنوان می شناسند .
سه - در غزل روایی یک روایت در محور عمودی آن وجود دارد . در غزل های غیر روایی هم داستان به نوعی وجود دارد. وجود داستان چه در غزل روایی و چه در غیرآن خواننده را به سوی درک بیشتر مفاهیم شعری سوق می دهد . این همان هنری است که شاعر از خود باقی می گذارد .
1-3- روش کار
این کار پژوهشی در پنج فصل می باشد ...
علت اصلی انتخاب قیصر امین پور و سید حسن حسینی این بود که از شاعران توانمند سه دهه ی اخیراند و در میان خاص و عام جایگاه رفیعی پیدا کرده اند و اشعارشان همه کس فهم شده است .
1-4- سابقه و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به جستجو و تامل نگارنده ، تاکنون اثر پژوهشی که به غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی با رویکرد روایی و غیر روایی توجه داشته باشد ، انجام نشد . در چند پایان نامه ای که وجود دارد فقط بر روی زیبایی های شعری یا مفاهیم کلماتی خاص و حداکثر در دو مجموعه از اشعارش کار شده است . پایان نامه مورد نظر که درباره ی بررسی غزلیات روایی و سایر انواع آن می باشد توانایی و برتری و نو بودن پژوهش حاضر را نشان می دهد .
1-5-روش و ابزار گردآوری اطلاعات
کتابخانه ای و فیش برداری
1-6-جامعه ی آماری
کل غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی
1-7-شعر و آفرینش
زندگی بشر دور از شعر قابل تصور نیست. چرا که اندیشه های انسان درباره ی خودش و طبیعت که شکل شعر های ساده و ابتدایی دارد، از ابعاد روح به شمار می رود و نمی توانیم زندگی او را از این بعد روحی مجرد سازیم. سر گذشت شعر به دورانی می کشد که از حدود تاریخ و گزارش های تاریخ به دور است و از لحظه ای آغاز می شود که کاروان زندگی در جاده ی زمان به راه پویی پرداخته و شعر نوای جرس پیشرو این قافله است. از این رو پیدا کردن نخستین شعر و اولین سراینده ممکن نیست. افسانها یی نظیر این وجود دارد که گفته اند اولین شعر جهان را آدم ابو البشر سرود. مرثیه ای در سوگ هابیل. ( شفیعی کدکنی: 562 )از دیر باز مردم به شعر به عنوان سخنی غیر معمولی و غیر طبیعی می نگریستند تا جایی که سخن شاعر را سخنی از زبان خدا، خدایان، الهه های گوناگون و یا موجودات غیر انسانی تلقی می کردند. که انسان در حالت بی خودی، روح خود را در اختیار آن ها می گذارد و زبان و سخن و پیام آنان می شود. اعراب معتقد بودند که ( جن )، به آن ها تلقین شعری می کند و آنان ناخواسته و تحت تاثیر این موجودات ناشناخته، سخنان آنان را باز گو می کنند. ابو العلا معری می گوید: " انَ لکل شاعر شیطانا یقول شعر علی لسانه " حتی شاعران ایرانی که تحت تاثیر نظرات مستقیم و غیر مستقیم شاعران عرب بودند. کم و بیش در اشعار خود به این اعتقاد اشاره دارند. ناصر خسرو در بیتی چنین بیان می کند که
« بازی گریست فلک گردان امـروز کـرد تـابعـه تلقینم »
این اعتقاد هنوز بیش و کم در میان مردم وجود دارد که گاهی اوقات رنگ باخته و در پشت جملات و نظراتشان خفته و گاهی به شکل دیگری بروز می کند. امروزه هر چند شعر را تلقین خدایان و موجودات مرموز نمی دانند؛ ولی شاعر را موجودی با شعور و شناختی برتر از شعور طبیعی بشر قلمداد می کنند و عقیده دارند که شاعران پیامبران سرزمین کلماتند و خدایگان واژگان که در روح کلمات و واژگان، جایی تازه می دهند و دوباره آنان را می آفرینند و شاید ساختن اصطلاح " در رستاخیز کلمه ها " با این اعتقاد و باور بی ربط نباشد. شناخت شعر، قرن ها آدمیان را به خویش مشغول داشته است. فیلسوفان و ادیبان تلاش های پی گیر در تعریف شعر به کار بسته اند و هزارها تعریف از شعر در فرهنگ ها و کتاب های جهان مسطور و مندرج است. کهن ترین تعریف از شعر را نزد منطقیان می یابیم که می گویند: " شعر کلام موزون و قافیه دار است." و متاخران به تلفیقی از دو تعریف منطقی و عروضی قایلند و شعر را " کلام خیال انگیز موزون و قافیه دار " می خوانند. ( بشر دوست: 126 )
فهرست
فصل اول مقدمه و روش تحقیق 1
1-1-کلیات 2
1-2- فرضیه ها 2
1-3- روش کار 2
1-4- سابقه و ضرورت انجام تحقیق 3
1-5-روش و ابزار گردآوری اطلاعات 3
1-6-جامعه ی آماری 3
1-7-شعر و آفرینش 3
1-8-شعر و فرهنگ شاعر 5
1-2-ساختار ( structure ) یا ساخت ..................................................................................................6
1-3-زمینه ی تاریخی ساختارگرایی..........................................................................................................7
1-4-اصول ساختار گرایی.........................................................................................................................8
1-4-1-دید همزمانی و درزمانی...............................................................................................................7
1-4-2-زبان وگفتار..................................................................................................................................7
1-4-3-دال و مدلول.................................................................................................................................8
1-4-4-روابط هم نشینی و جانشینی........................................................................................................8
1-5-اهداف ساختارگرایی.........................................................................................................................8
1-5-1-ساختار شعر کلاسیک فارسی .....................................................................................................9
1-5-2-ساختار شعر نو فارسی ................................................................................................................9
1-6-شعر روایتی ...................................................................................................................................10
1-6-1-شعر روایی در ادبیات فارسی.....................................................................................................10
1-6-2-انواع اشعار روایی......................................................................................................................10
1-6-2-1-اشعار غنایی ( lyric poetry )...........................................................................................12
1-6-2-2-اشعار عرفانی – تعلیمی (mystic- didactic poetry ).................................................13
1-6-3-شعر روایی در ادبیات معاصر فارسی.........................................................................................14
1-6-4-شعر روایی در ادبیات غربی.......................................................................................................14
فصل دوم.................................................................................................................................................18
2-1-قیصر امین پور................................................................................................................................19
2-2-حوزه های هنری شاعر...................................................................................................................20
2-3-کاربرد واژگان امروزی...................................................................................................................24
2-4-آثار پور قیصر امین........................................................................................................................24
2-5-قالب های شعری...........................................................................................................................25
2-6-سید حسن حسینی.........................................................................................................................27
2-7-معرفی شعر سید حسن حسینی......................................................................................................28
2-8-اسطوره در شعر حسینی.................................................................................................................29
2-9-آثار سید حسن حسینی...................................................................................................................30
فصل سوم................................................................................................................................................31
3-1-غزل در پویه ی تاریخ....................................................................................................................32
3-1-1-معنای لغوی واصطلاحی غزل....................................................................................................33
3-1-2-مضامین و زبان مشخص و محدود غزل....................................................................................34
3-1-3-غزل در عربی.............................................................................................................................35
3-1-4-غزل در غرب.............................................................................................................................35
3-2-سیر تحول تاریخی غزل.................................................................................................................35
3- 2-1-اشعار غنایی در ایران پیش از اسلام..........................................................................................35
3-2-2-غزل در ایران پس از اسلام........................................................................................................36
3-2-3-تغزل چیست ؟..........................................................................................................................36
3-2-4-فرق غزل و تغزل.......................................................................................................................38
3-2-5-دوره رواج غزل ( آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم ).................................................................40
3-2-6-شاعران موثر در تحول غزل.......................................................................................................42
3-2-7-غزل عارفانه یا سیر تحول غزل از نظر معنی.............................................................................43
3-2-8-غزل در نیمه اول قرن نهم تا اواسط قرن دوازدهم.....................................................................45
3-2-9-غزل در دوره ی بازگشت ( از اواسط قرن دوازدهم تا دوران مشروطیت )...............................46
3-2-10-غزل دوران معاصر ( از دوران مشروطیت تا عهد حاضر )......................................................46
3-3-انواع ساختار غزل .........................................................................................................................47
3-3-1-انواع ساختارهای اصلی یا پایه...................................................................................................47
3-3-1-1-ساختار خطاب .....................................................................................................................49
3-3-1-1-1-انواع مخاطب ..................................................................................................................51
3-3-1-2-ساختار غیبت .......................................................................................................................53
3-3-1-3-ساختار حدیث نفس ............................................................................................................55
3-3-1-3-1-تک گویی درونی ...........................................................................................................55
3-3-1-3-2-تک گویی نمایشی .........................................................................................................55
3-3-1-3-3-حدیث نفس یا خود گویی ..............................................................................................56
3-3-1-3-ساختار گفتگو ......................................................................................................................57
فصل چهارم.................................................................................................................................58
4-1-یک داستان کوتاه ...........................................................................................................................59
4-2-غزل هایی که حاوی داستانند؛ اما دارای ساختار روایی نیستند .....................................................60
4-2-1-غزل هایی که دارای تلمیح هستند....................................................................................60
4-2-2-غزل هایی که حاوی یک حکایت هستند..................................................................................60
4-2-3-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو .........................................................................................61
4-2-4-غزل های ارجاعی.....................................................................................................................62
4-2-4-1-رخدادهای شخصی...............................................................................................................62
4-2-4-2 رخدادهای تاریخی.................................................................................................................63
4-2-4-3-رخدادهای مذهبی – اساطیری..............................................................................................64
4-3- تعریف غزل روایی........................................................................................................................64
4-4- بخش های اصلی یک غزل روایی ...............................................................................................65
4-4-1- مقدمه ......................................................................................................................................65
4-4-2- تنه ...........................................................................................................................................66
4-4-3 –پایان.........................................................................................................................................66
4-5- داستان و عناصر آن.......................................................................................................................68
4-5-1- داستان......................................................................................................................................68
4-5-2-قصه ........................................................................................................................................69
4-6- کیفیت عناصر داستانی در غزل روایی..........................................................................................70
4-6-1- شخصیت (character) ..............................................................................................70
4-6-1-1- شخصیت ها بر اساس میزان نقش آنها در داستان................................................................70
4-6-1-1-1- شخصیت مخالف..................................................................................................70
4-6-1-1-2-شخصیت مقابل................................................................................................................70
4-6-1-1-3-شخصیت همراز................................................................................................................70
4-6-1-2-انواع شخصیت ها براساس تمایزات فردی............................................................................71
4-6-1-3- انواع شخصیت ها بر اساس تحول آنها در داستان ..............................................................71
4-6-1-4- شخصیت ها در غزل روایی ................................................................................................71
4-6-1-4-1 -شخصیت های اصلی.......................................................................................................71
4-6-1-4-2- شخصیت های فرعی که خود به سه دسته تقسیم می شوند............................................71
4-6-2- صحنه .....................................................................................................................................72
4-6-2-1-صحنه ی فراخ منظر و صحنه نمایشی.................................................................................73
4-6-2-2- صحنه فراخ منظر و نمایشی در غزل روایی ........................................................................73
4-6-2-1- صحنه در غزل روایی ..........................................................................................................74
4-6-2-1-1-زمان..................................................................................................................................74
4-6-2-1-2 مکان .................................................................................................................................74
4-6-3- پیرنگ.......................................................................................................................................75
4-6-3-1-تفاوت داستان با پیرنگ ........................................................................................................75
4-6-3-2- انواع پیرنگ ........................................................................................................................75
4-6-3-3 پیرنگ در غزل روایی.............................................................................................................76
4-6-3-3-1- انواع غزل روایی از نظر وجود پیرنگ ............................................................................76
4-6-3-3-2- انواع غزل روایی از نظر نوع پیرنگ ...............................................................................78
4-6-4- زاویه ی دید ...........................................................................................................................79
4-6-4-1 -زاویه ی دید درونی ...........................................................................................................79
4-6-4-1-1- راوی – قهرمان ..............................................................................................................80
4-6-4-1-2- راوی – ناظر ..................................................................................................................80
4-6-4-2- زاویه ی دید بیرونی ...........................................................................................................80
4-6-4-4- زاویه ی دید در غزل روایی ...............................................................................................80
4-6-5- عمل داستانی ...........................................................................................................................81
4-6-6 حادثه ........................................................................................................................................82
4-6-6-1- حادثه ی استقلال یافته .......................................................................................................82
4-6-6-2 -حوادث اصلی و فرعی .......................................................................................................82
4-6-6-3- حادثه در غزل روایی ..........................................................................................................83
4-6-7-گفتگو.......................................................................................................................................83
4-6-7 -1-گفتگو در غزل روایی .........................................................................................................84
4-6-8- مضمون یا درون مایه...............................................................................................................84
4-6-8-1- انواع درون مایه ..................................................................................................................84
4-6-8-2- درون مایه در غزل روایی ...................................................................................................85
4-6-9- کشمکش..................................................................................................................................85
4-6-9-1- انواع کشمکش....................................................................................................................86
4-6-9-1-1- کشمکش جسمانی..........................................................................................................86
4-6-9-1-2- کشمکش ذهنی ..............................................................................................................86
4-6-9-1-3- کشمکش اخلاقی............................................................................................................86
4-6-9-2- کشمکش در غزل روایی .....................................................................................................86
4-6-10- اوج........................................................................................................................................86
4-6-10-1- اوج در غزل روایی ...........................................................................................................87
4-6-11- گره گشایی و نتیجه گیری ....................................................................................................87
4-6-11-1- گره گشایی و نتیجه گیری در غزل روایی .......................................................................87
فصل پنجم .............................................................................................................................................89
5-1-درآمدی بر شعر و شعرای مورد بحث...........................................................................................90
5-2- غزل¬های روایی............................................................................................................................91
5-2-1- بررسی داستان های روایی و عناصر آن ..................................................................................92
5-3- غزل¬های غیر روایی عبارتند از...................................................................................................98
5-3-1- غزل¬های ارجاعی....................................................................................................................98
5-3-1-1- رخدادهای تاریخی – مذهبی ...........................................................................................99
5-3-1-2-رخدادهای شخصی ..........................................................................................................114
5-3-1-3- رخداد مذهبی اساطیری...........................................................................................124
5-3-2-غزل هایی که دارای تلمیح هستند...........................................................................................132
5-3-3-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ..............................................................................146
نتیجه گیری...........................................................................................................................................148
فهرست منابع و مآخذ...........................................................................................................................150
شامل 198 صفحه word
دانلود تحقیق غزل روایی و سایر انواع آن در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی
