مقدمه:
پیش از به وجود آمدن خانه و مسکن از مصالح بنائی انسانهایی که در کناره های جنگل زندگی می کردند برای رهایی از خطر حیوانات از کلاف بندی های کوچک و بزرگ به شکل ترکیبی از آلاچیق ساده و پوششهای گیاهی در جوانب آن جهت دیواره ها و بطور کلی سرپناه به وجود می آورده اند تا از گزند حیوانات وحشی در امام باشند. پس از تکامل زندگی، معماری پدید آمده که در شکلهای مختلف و از مصالح گوناگون نظیر سنگ، خشت و آجر جهت اسکلت سازی بنا در فرمهای مطلوب استفاده شده است. به طور کلی بنا به موقعیت زمان و نسبت به نوع سلیقه تزیینات در نماسازی داخلی و خارجی نیز به وجود آمده است.
در کاوشهای باستان شناسی که در طبقات سوم تپه های سیلک کاشان انجام شده، وجود پوششهای سقف چوبی از معماری هزاره سوم قبل از میلاد حکایت می کند. همچنین در اکتشافات دیگر باستان شناسی که از شهر سوخته در کناره رود هیرمند که به علت وقوع زمین لرزه در زیر خاک مدفون شده، سقفهای چوبی و نعل درگاه دربها و پنجره ها و تیرهای حمال و باربر در زیر پله ها جهت استفادة طبقه دوم بناها از تکامل معماری و کاربرد موثر چوب سخن می گوید.
در بسیاری از مکتوبات محققان رشته های معماری جهان آمده است که آثار تخت جمشید و کاخهای هفده گانه هخامنشی که از آثار معماری عظیم در جهان می باشد، حکایت از این دارد که در تعدادی از این کاخها از ستونهای چوبی مرتفع و قطور همراه با سرستونهای جالب و کلاف کشی پلها سود برده شده است و در پوششهای سقف آنها نیز از چوبهای مقاوم سدر و انواع دیگر به نام آسمانه استفاده گردیده.
در این بناها تزیینات چوبی و کله گاوسازیها مورد توجه بوده. زیرا که چوب هم مقاوم و هم شکل پذیر می باشد و اجرای آن در زمان کوتاه نسبت به انواع سنگی آن به وجود می آید. در کاخهای ساسانی از چوب در نماسازیهای داخلی و دربهای بزرگ و در کلاف بندیها و اجرای طاقها استفاده شده است. در دوران صفویه از بناهای چوبی و کلاف کشی آن جهت اسکلت بندی و سپس نماسازیهای خارجی و در برخی موارد قسمتهای داخلی نیز به شکلهای مطلوب جهت کاخهای عالی قاپو – چهل ستون و عمارت هشت بهشت در اصفهان استفاده شده.
علاوه بر استخوان بندی، از تزئینات بسیار زیبای چوبی در قابسازی سقفها به شکل کارهای بسیار ظریف گره و همچنین پنجره های مشبک گره درودگران و درهای منبت و معجرها (جانپناه) استفاده فراوان شده که تا امروز باقی مانده و مانند گوهری بر تارک معماری جهان می درخشد. شکل 371-372-373-374)
ایجاد ساختمانهای چوبی در دورانهای معاصر نیز به شکلهای مختلف مورد توجه بوده است و در زمان حاضر بناهای چوبی جدا از گرایشهای سنتی ساخته می شوند. ساکنین بومی در حواشی جنگل به علت وجود چوب فراوان در مناطق شمال و کم بودن مصالح دیگر ساختمانی از چوب استفاده فراوان میکنند همچنین در بناهای چوبی مدرن که در مواردی اجرای سنتی در آنها نیز حاکم می باشد از چوب استفاده فراوان می کنند.
طرح و روابط در بناهای چوبی
بنای چوبی به شکلهای ساده کلبه های جنگلی و مسکونی کوچک در حواشی جنگل، همچنین بناهای مسکونی در روستاها و شهرکهای کوچک و بزرگ ساخته می شوند. مسلماً در بناهای مسکونی در روستاها و شهرکهای کوچک و بزرگ ساخته می شوند. مسلماً در بناهای کوچک طرح بسیار ساده بوده. اما در ساختمانهای مسکونی چوبی بزرگ یک طبقه با توجه به مرتفع بودن آنها از زمین طبیعی بنا می گردد در مواردی در اصطلاح محلی طبقه کوتاه همکف «زیرزمین» نامیده می شود. در بناهای دو طبقه طرحهای سنتی برابر با نیاز و خواسته های زندگی پرجمعیت با فضاهایی در یک راستا و مواردی به شکل مجموعه با توجه به روابط فضاهای متداخل در یکدیگر به وجود می آید. در این طرحها به وسیله راهرو، هال، اطاق نشیمن، خواب، تالار (پذیرایی)، انباری و در مواردی آشپزخانه نیز در مجموعه فضاها ساخته می شود. به طور کلی ارتباط آشپزخانه با بنا بیشتر به شکل منفرد با رعایت فاصله از بنای مسکونی خواهد بود. این فاصله کوتاه بیشتر به خاطر پیشگیری از خطر آتش سوزی می باشد.
بالکن: در بناهای مسکونی یک طبقه داشتن ایوان سرپوشیده و در بناهای دوطبقه بالکن عریض سرتاسری سرپوشیده یکی از خواسته های اصلی طرح می باشد. معمولاً ایوان و بالکن در جهت اصلی بنا مورد نظر خواهد بود. در مواردی اجرای ایوان در دو و یا سه طرف و در طرحهای خاص در چهار طرف بنا و فضاها قرار می گیرد. معمولاً فاصله تیرها در ایوان بین 2/1 تا 5/1 متر و در مواردی ستونهای چوبی ایوان در امتداد ستونهای فضا واقع می شود. وجود ایوان و بالکن سرپوشیده سبب پیشگیری آب باران به داخل فضاها می شود. ضمناً وجود ایوان سرپوشیده مقداری وزش مستقیم باد را به داخل فضاها کاهش می دهد.
پنجره و در واشو در بناهای چوبی: معمولاً وجود پنجره در جهت جنوب ساختمان مورد توجه می باشد. در این حالت تابش خورشید در تابستان به درون اطاق کم و محدود خواهد بود. اما در زمستان نفوذ اشعه و تابش خورشید به داخل فضا به خوبی انجام می گردد. بجز ضلع جنوبی از اضلاع شرقی و غربی نیز جهت نورگیر و پنجره استفاده می شود. به طور کلی استقرار پنجره در ضلع شمالی بنا بسیار کم بوده و این به سبب نفوذ بخار آب دریا در فصول سال بویژه تابستان می باشد که به وسیله وزش باد حاصل می گردد. (شکل 375-376)
اثر باد در اسکلت ساختمانی چوبی: در طراحی بناهای چوبی «جهت وزش باد» مورد توجه می باشد. از این رو اساس اسکلت سازی خرپا بیشتر به شکل سنتوی می باشد. به طور کلی خرپاهای مثلثی و یا دو طرفه در جهت مخالف باد سبب شده که اسکلت از جا کنده شود و در مواردی موجب تخریب بنا می گردد. (شکل 377)
فضاهای منفرد: رعایت انبارهای بزرگ، اطاق تکی و بخصوص توالت در گوشه حیاط از ضوابط بنا می باشد. در مواردی اجرای توالت در فاصله نزدیک ساختمان نیز مورد توجه می باشد.
مکانهای الزامی در فضاها: در بناهای چوبی، طاقچه و رف در بین ستونهای چوبی ساخته می شود اینگونه بناها با رعایت فاصله از دیوار و بر اساسی خاص، دودکش اجاق جهت آشپزخانه بوجود می آید که بعداً به آن می پردازیم.
سکوسازی جهت آشپزخانه نیز با مصالح چوبی می باشد. به علت وجود چوب فراوان در منطقه، بخاریهای گلین و قطور با تورفتگی که در اصطلاح محلی به آن «کله» می گویند، با رعایت فاصله از دیوارها در فضاهای نشیمن و بخصوص در تالار ساخته می شود تا در زمستان مورد استفاده بگیرد. ضمناً از این بخاری ها، جهت پخت و پز نیز استفاده می گردد. چون دود، سبکتر از هوا می باشد. از دریچه بالای پنجره از فضای ساختمان خارج خواهد شد. با شرایط خاص و با توجه به اصول ایمنی میتوان برای اینگونه ساختمانها، بخاری دیواری نیز ساخت. چگونگی ایجاد دودکش آنها را بعداً بررسی خواهیم کرد.
نماسازیهای ترکیبی: تزیین و آراستن اینگونه بناها، بستگی به وضعیت و توان مالی صاحبان آن دارد.
این تزیینتن به ستونهای خراطی شده، سر ستون سازی، پل کشی با طرحهای برجسته و نقوش دار، کلافبندیهای زیبا، لمبه کوبی در زیر سقفهای ایوان و اطاقها، قاب سازیها جهت فضا، مشبک بندی درب و پنجره، کارهای جالب هندسی، تنکه سازی به شکل برجسته، همچنین منبت و گره سازی برروی در و پنجره های چوبی بخصوص طره سازی در پیش آمدگی به شکلهای مختلف و مطلوب ساخته شده که امروزه نیز از آنها به شکلهای سنتی یتا در فرمهای جدید استفاده می شود. (شکل الف-378 و ب-378 تا 381)
معایب و محاسن بناهای چوبی
الف- معایب: چوب عنصری بدشت آسیب پذیر است، بویژه در مقابل نفوذ رطوبت فرسوده می شود. رطوبت در ابتدا باعث سفیدک زدن مصالح چوبی شده و شرایط برای رشد باکتریهای مضر آماده می گردد و ازدیاد آنها سبب کپک زدن چوب و به مرور پوسیده شدن آن می شود. این رطوبت از زمین و یا مکانهای تماس با زمین حاصل می شود و این پوسیدگی سبب ناپایداری ستونها و اجزاء دیگر بناهای چوبی شده که از عمر مفید بنا می کاهد و امنیت آن را تهدید می کند. از این رو برای پیشگیری از نفوذ رطوبت به ریشه بناهای چوبی، باید موارد زیر را مورد توجه قرار داد:
1- در اجرای سنتی که ستونها در زمین مستقر می گردد، جهت پیشگیری از پوسیده شدن، آنها را به وسیله قیر معدنی و یا قیر نفتی از ریشه ستون تا ارتفاعی بالاتر از سطح زمین و تا سطح ترشح آب‌اندود شود.
2- چنانچه قیر در دسترس نباشد باید محل نشست چوب در ابتدا قدری سوزانیده شده و سپس با دوغابه آهک اندود شود.
3- چنانچه تیر چوبی در پی واقع شود، شفته آهک باید دارای دانه بندی ماسه و شن (هرکدام به تناسب) و قلوه سنگ به میزان 45 درصد بوده و عمل شفته ریزی به صورت اصولی انجام پذیرد. در چنین صورتی خطر سرایت رطوبت بمراتب کم خواهد شد، زیرا شفته به مرور زمان سخت شده و این سخت شدگی تا آنجا پیش می رود که نفوذ رطوبت در شفته منتفی می شود.
4- چنانچه نفوذ رطوبت همزمان با برودت و سرما همراه باشد، موجب ازدیاد حجم آن می شود که به آن اصطلاحاً «باد کردن» چوب گفته می شود. مسلماً این اثرات در فصول مختلف سبب تأثیراتی بر اجزاء و اتصالات نظیر فشرده شدن عضوها به یکدیگر و پس از خشک شدن نسبی، موجب جمع شدن عضوهای اتصالات می شود. شکی نیست که اجرای فنی و اصولی همراه با در نظر داشتن موارد مذکور، سبب یکنواختی و تعادل در کل بنا خواهد شد و در سلامت و ایمنی بنا تأثیر فراوان دارد.
5- نفوذ آتش در بناهای چوبی به علت بی توجهی پیش آمده که در نتیجه آتش سوزی، به سرعت تمام جوانب بنا را در بر گرفته، که در مواردی باعث از بین رفتن کل بنا در زمانی کوتاه می شود. از این رو در نگهداری وسایل گرم کننده و چراغ نفتی و غیره در بناهای چوبی باید دقت شود و برای مقابله و پیشگیری از زیانهای آتش سوزی، نگهداری کپسولهای آتش نشانی در ساختمانهای چوبی بسیار ضروری می باشد.
6- نفوذ گرما و سرما در بناهای چوبی موجب بروز مشکلاتی در زندگی خواهد شد. از این رو محدود کردن در و پنجره در حد لازم و استفاده از وسایل گرم کننده در زمستان به طرق مختلف در بوجود آوردن هوای ملایم و یکنواخت مؤثر خواهد بود.
در تابستان می توان از وسایل خنک کننده یا تعبیة پنجره هایی در جوانب بنا جهت کوران هوا و تهویه استفاده کرد.
توجه: رعایت پیش آمدگی پوشش سقف به طوری که قسمتی از ارتفاع بنا را زیر پوشش بگیرد، هم در گرمای تابستان و هم در سرمای زمستان مؤثر خواهد بود.
ب: محاسن
1- تهیه چوب در نواحی شمال ایران به دلیل وجود سرشار آن ساختمان سازی چوبی را به راحتی ممکن می سازد. در صورتی که تهیه و کمبود مصالح مختلف بنائی جهت انواع دیگر ساختمان سازیها، امروز دشوار و مسئله ساز می باشد.
2- حمل راحت چوب و جابجایی عضوهای چوبی در ساخت یک اسکلت بنای چوبی بسیار مؤثر بوده و در زمانی کوتاه فضاهای لازم به وجود می آید.
3- اجرای اصول فنی موجب اتصالات صحیح می شود و به کمک آنها می توان بناهای چوبی را در مقابل عوامل جوی پایدار و مقاوم ساخت و عمر آنرا ثابت نگهداشت.
4- امروزه با شیوه های خاص، کار عمل آوردن چوب را انجام می دهند. و نفوذ دادن محلولهای شیمیایی در حوضچه های مخصوص، عمر چوب را تثبیت می کنند. حتی اندود کردن چوب با برخی از مواد شیمیائی سبب مقاومت آنها در مقابل آتش سوزی نیز می شود؛ که در بحث ساختمانهای چوبی مدرن به آن می پردازیم.
5- هزینه و مخارج ساخت بناهای چوبی در مقابل بناهایی که از مصالح گوناگون استفاده می کنند، بسیار کمتر خواهد بود.
6- حفاظت بناهای چوبی در قسمتهای خارجی و خصوصاً در بخشهای داخلی به وسیله رنگ آمیزی به راحتی ممکن می باشد.
7- در بناهای چوبی با آرامش خاص و تنوعی مطلوب همراه می باشد.
تهیه چوب
قبل از اجرای ساختمانهای چوبی – چه در اجرای سنتی و چه در اجرای پیشرفته بایستی به نکاتی توجه داشت.
الف: داشتن مصالح مرغوب که عبارتست از چوب مقاوم و خشک
ب: وسایل کار
ج: کارگر ماهر
وجود چوب سالم که در به وجود آوردن یک بنای چوبی از اهمیت خاص برخوردار می باشد.
بطور کلی چوبهای مورد استفاده در ساختمانهای چوبی از نظر مقاومت دسته بندی می شوند و هر یک کاربرد خاص دارند. چوبهای مناسب برای بناهای چوبی به این شرح است: شمشاد، انجیلی، ممرز، راش، توسکا، پلت، خرمندی، کرات، ملچ و گردو که ذیلاً بروش تهیه آن می پردازیم:
1- جهت تهیه تیر، قطع درخت در اواخر پائیز و یا زمستان انجام می شود. زیرا در این زمان درخت فاقد شیره در جداره های پوستی می باشد. وجود شیره در درخت سبب انباشته شدن باکتریها در نقاط تراوش می گردد.
2- جداسازی پوست درخت سبب تراوش شیره به خارج از تیز شده که باکتریها در محل مذکور رشد و نمو می کنند که در مجموع سبب به وجود آمدن کپک در نتیجه پوک شدن سطوح خارجی تیر می گردد.
3- با توجه به موارد ذکر شده، جداسازی پوست از تیر، کاری غیر اصولی است مگر این که در شرایط فنی پوست درخت قطع شده، گرفته شود و در مسیر رودخانه بر آب انداخته شود تا شیره آن کاملاً خارج گردد.
خشک کردن چوب: چوب به دو روش مکانیکی (با بخار آب گرم و گرمای داغ) و یا به شکل طبیعی خشک می شود که بحث طبیعی و سنتی آن مورد نظر ما خواهد بود. به طوری که اشاره شد، قطع درخت باید در فصل زمستان انجام شود. برای بناهای چوبی تیرهای یکنواخت و قائم قطع شده و به دو ترتیب افقی و قائم نگهداری می شوند.
روش افقی: 1- سرشاخه در راستای تیر از آن جدا می گردد و سپس محل های مذکور به علاوه به دو سر تیر گل مالی شده تا کپک زدگی در مکانهای مذکور به وجود نیاید.
2- در مکانی مرتفع و مسطح زیر سری جهت دو سر و قسمت میانی تیرها خوابانیده می شود. چنانچه جهت این کار از چهار تراش استفاده شود به علت یکنواختی سطح، پیچیدگی در تیرها به وجود نمی آید.
3- تیرها با رعایت سرشاخه گذاری یکنواخت در بین آنها در جوار یکدیگر خوابانیده می شوند.
4- پس از چیدن تیرهای زیر سری تیرهای بلند مجدداً همانند ردیف زیرین، پهلوی یکدیگر چیده می شوند. ممکن است عمل در چند ردیف تکرار گردد.
توجه 1: فاصله گذاری با رعایت سرشاخه ها، سبب حرکت هوا در اطراف تیرها شده و موجب می شود تا سریعتر خشک گردند.
توجه 2: پوشش روی تیرها با رعایت سرپوش به ترتیبی که بارش باران و برف بر آنها نفوذ نداشته باشد انجام می شوند.
چنانچه خشک کردن آنها در فضای سرپوشیده انجام گردد اصولی خواهد بود.
روش قائم: 1- در این حالت تیرها به شکل عمودی و متکی به یکدیگر در محلی مستقر می شود این روش بیشتر به خاطر نداشتن محوطه و متکی به یکدیگر در محلی مستقر می شود این روش بیشتر به خاطر نداشتن محوطه و مکان خواهد بود. در این حالت اتکای تیرها بر پهلوی یکدیگر می باشد که تیرهای میانی را درگیر می کند. اما در تیرهای کناری به علت آزاد بودن آنها خطر پیچشی وجود دارد.
2- چنانچه اطراف ستونها تسمه کشی شود، حالت پیچشی از تیرهای آزاد گرفته می شود. ضمناً به علت این که تیرها در ناحیه انتهایی و سر در تنگ بوده و در ناحیه پا به علت ایستایی به شکل مورب واقع می شود، به همین سبب امکان پیچش در آنها وجود خواهد داشت.
3- به طور کلی چنانچه تیری قبل از خشک شدن دارای خمیدگی باشد، می توان دو سر آن را تنگ بسته و با استقرار تیرهای عمودی در ناحیه خمیدگی تیر، پس از مدتی آن را به حالت مستقیم برگردانیم. مسلماً پس از خشک شدن چوب برگشت خمیدگی به حال اول وجود نخواهد داشت.
4- به طور کلی در این حالت نیز اگر تیرها در محل سرپوشیده قائم انبار شود به مراتب زودتر خشک شده و در مقابل بارندگیها مصون خواهد بود.
5-در انبار کردن چوب به شکل عمودی نفوذ هوا در چوبهای میانی کم بوده که در نتیجه خشک شدن آنها طولانی تر از روش افقی خواهد بود. به طور کلی خشک شدن چوب به طور طبیعی نیاز به مدت و زمانی در حدود 6 ماه خواهد داشت.
توجه: مسلماً چوبی که در بناهای چوبی به کار می رود اولاً باید کاملاً خشک و ثانیاً بدون ترک و در تیرها و ستونها کاملاً راست و بدون خمیدگی و با قطری یکنواخت باشد. خصوصاً مقاومت فشاری چوب باید در حد مطلوب و از انواع درختان غیرسوزنی برگ باشد. (شکل 382-383)
بناهای چوبی دوگانه: به طور کلی ساختمانهای چوبی به دو شکل اصلی یعنی ساختمانهای سنتی آن مورد بحث ما بوده که به شرح و نحوه ساخت آن می پردازیم.
ساختمانهای چوبی سنتی: این بناها بومی و محلی در اسکلت سازیها دارای روشی مشترک، مشابه با تغییراتی کم می باشد. در برخی موارد با اساس واحدی از چوبهای موجود در محل و با طرحهای ساده و ایوان دار که تقلیدی از بناهای چوبی دوره های گذشته مانند عمارت چهلستون می باشد، به وجود ”مده. اجرای این بناها تا به امروز چندان فرقی نکرده است. به علاوه طرح آنها نسبت به خواسته های زندگی و نیازهای افراد خانواده به وجود آمده است. به طور خلاصه با درنظر داشتن «طرح و نوع مصالح چوبی و بخصوص اجرای آن» در روشهای سنتی «گالی پوش خانه، لت پوش خانه، سفالخانه، سیمکاخانه» ساخته می شود. این ساختمانها برای کلبه های روستائی، جنگلی، منازل مسکونی یک و دو طبقه، دکاکین محلی، انبارهای برنج و غلات، آغل چهارپایان و غیره مورد استفاده قرار می گیرد که ذیلاً به نحوة اجرای آن می پردازیم.
اجرای ساختمانهای سنتی از پی سازی تا سقف
بناهای چوبی سنتی ساده ترین بناهای چوبی می باشد که در نواحی شمال ایران ساخته می شود. معمولاً این بناها در اراضی و زمینهای مرتفع روستائی بنا می شود که اجرای آن را از پی سازی و سپس دیوارسازی و در نهایت شیوه پوشش سقف دنبال کنیم.
پی سازی
الف: پی سازی سگتی
1- معمولاً خاکبرداری جهت ساختن پی تا سطح زمین سخن که در اصطلاح محلی «بن سل» نامیده می شود، انجامی می گردد.
2- ستون مقاوم چوبی به قطر حدود 20 سانتیمتر و به ارتفاع مشخص فضا با توجه به مقداری که در چاله کنده شده به عنوان پی نشست می کند، با رعایت شاقولی قرار دادن آن، در چاله می گذاریم و اطراف آن را خرده سنگ ریخته و کاملاً می کوبیم.
3- به اندازه 20 سانتیمتر روی خرده سنگ، خاک رس ریخته و کوبیده می شود تا از نفوذ آب به طور مستقیم در ریشه ستون که در اصطلاح محلی «سگت» گفته می شود، پیشگیری گردد.
توجه: چنانچه بیشتر قسمتی که از تیر فوق که به نام «سگت» در درون سنگها نشست می کند با قیر آغشته شود، خطر فرسوده شدن و پوسیدن احتمالی آن از بین می رود. (شکل 384)
پی سگتی قطور:
1- در این روش گودبرداری «پی»های منفرد در ابعاد 120×120 سانتیمتر و به عمق یک تا 2 متر نسبت به نوع زمین کنده می شود.
2- از گردبینه قطور به ارتفاع پی کنده شده با توجه به 50 سانتیمتر اضافی از سطح زمین به قطر تقریبی 40 سانتیمتر یا بیشتر استفاده کرده درون پی مستقر می سازیم. (چنانچه بدنه گردبینه با ارتفاعی بیشتر که در پی نشست می کند به وسیله قیر قبلاً آغشته سازیم کاری اصولی می شود)
3- اطراف گردبینه را با سنگ پر کرده و بآرامی می کوبیم تا سخت شود.
4- فاصله پی های سگتی از یکدیگر 150 سانتیمتر می باشد که سطوح گردبینه مذکور باید تراز بوده تا برای نعل کشی که حالت شناژ را دارا می باشد آماده گردد (شکل 385)
عایق رطوبتی بر سطح پی سگتی
جهت پیشگیری از نفوذ رطوبت به پی سگت در درون سنگهای مهارکننده در پی کنی سطح نشست پی، سگت چوبی و ارتفاع بالاتر از آن به وسیله قیر به طور کامل آغشته می شود. در اجرای پوشش قیر بر سطح تیر مذکور باید توجه شود قیر در مقطع تیر نیز آغشته شود.
توجه 1- جهت درگیری کامل ناحیه تیر آغشته شده به قیر اصولی، تیر عمودی باید دارای زائده های سرشاخه باشد. مسلماً این سرشاخه ها باعث درگیری کامل تیر نشست کرده در اطراف سنگهای همجوار می شود. باید توجه گردد که زائده های سرشاخه نیز بنحوی با قیر آغشته شود.
توجه 2- ابتدا سطح پی کنده می شود و بعد از آن تمام سطح بوسیله سنگهای درشت مفروش شده – محل نشست تیر آغشته به قیر، سنگ تخت بکار می رود – سپس تیر را عمودی روی سنگ تخت نگهداشته اطراف آن را با سنگهای درشت چیده و فضاهای بین آنها را با قلوه سنگ پر می کنیم.
توجه 3- باید توجه نمود که تیر کارگذارده در پی کاملاً تنگ سنگهای اطراف خود واقع شود. کوبیدن به وسیله تخماق در سنگهای اطراف پی سبب درگیری کامل تیر می شود. باید توجه شود که سنگهای اطراف پی سگتی سبب زخمی کردن قیراندود آن نشود.
توجه 4- جهت اتصال قیر با تیر بایستی از تیر چوبی کاملا خشک استفاده کرد تا چسبندگی قیر با تیر به طور دقیق انجام گیرد.
توجه 5- اجرای عایق چوب تا ارتفاعی بالاتر از سطح زمین به طور طبیعی خطر فرسودگی و موریانه زدگی را در تیر و اسکلت چوبی از بین می برد.
نعل کشی بر پی سگتی: به وسیله تراورس و یا تیر قطور بنام «کش» بر سطح پی های سگت چوبی مستقر می شود. جهت نشست کش بر سطح تیر پی سگت در جد لازم سطح تیر بوسیله تیشه نجاری تخت می گردد که این عمل اصطلاحاً کف برداشتن گفته می شود. مسلماً این اجرا از پیچ کش بر سطح پی سگت پیشگیری می کند.
توجه 1- به وسیله برقو تیر سوراخ می شود و به وسیله میخ بلند آهنگری شده کش یا تیر نعل برداشته شده به پی سگتی متصل می گردد.
توجه 2- اصولی می باشد که به وسیله میخ اسکوپ بلند اتصال از نواحی جانبی بین تیر عمودی سگت و کش بوجود آید. چنانچه تسمه کشی به شکل رکابی بین نعل (کش) و پی سگت بوجود آید اطمینان کافی حاصل می گردد.
استقرار ستونهای چوبی: به فاصله لازم سطح نعل یعنی در محلی که ستون بر نعل نشست کرده به وسیله کوبیدن میخ بلند به شکل چپ و راست اتصال بین شمع (تیر عمودی و نعل) بوجود می آید.
توجه 1- جهت مهارسازی و درگیری کامل تیر عمودی با نعل از تیرکهای مورب تحت زاویه 45 درجه بفرکوم و زبانه از دو جهت در تیر عمودی و نعل نشست می کند و به وسیله میخ بلند یا میخ نسکوپ و یا تسمه کشی اتصال و کلاف سازی بین تیر عمودی و نعل (کش) به وجود می آید.
توجه 2- اجرای ذکر شده کلاف سازی اصولی بین تیر و سپس نعل با پی سگتی و زمین می گردد. (شکل * 386)
پی سازی چوبی یا پی زگالی – روش اول: این پی سازی بسیار قدیمی بوده و امروزه به علت محدود شدن مصالح چوبی از نظر قیمت و نحوة اجرا از آن به طور نادر استفاده می شود. معمولاً این پی سازی جهت زمینهای مرطوب مورد استفاده می باشد. از این رو قسمتی از این پی سازی درون زمین و بخش اصلی آن از سطح زمین و به طور مرتفع ساخته می شود. در بعضی موارد ارتفاع این پی سازی تا حدی است که یک انسان می تواند از زیر و کف ساختمان عبور کند.
نحوه اجرا: 1- زمین تا سطح سفت و تا «بن سل» در ابعاد مربع 150×150 سانتیمتر و یا مربع مستطیل کنده می شود.
2-پی کنده شده، وسیله شفته آهکی و یا چینه سازی که شرح آن را بعداً خواهیم داد، تا 20 سانتیمتر به سطح زمین طبیعی مانده، پی سازی می شود.
3-پس از خودگیری پی، خاک رس خشک را با خاکه ذغال مخلوط کرده و به قشری به اندازه 20 تا 25 سانتیمتر بر سطح پی ریخته و. کاملاً کوبیده می شود تا عایق رطوبتی به وجود آید.
4-از سطح زمین و عایق به دست آمده چوبهای مقاوم و سخت به قطر 30 تا 40 سانتیمتر و به طول یکمتر به مقطع مربع 100×100 سانتیمتر پهلوی یکدیگر چیده می شود.
5-قطعات مذکور به وسیله یک ریشه گیاهی و مقاوم به نام «وریس» که در کناره مردابها روییده می شود به یکدیگر قلاب شده و پیوند می گردد. ضمناً از میخهای بلند که در قدیم از «آهنگری» ساخته می شده جهت اتصالات نیز استفاده شده. این مسخ می تواند به شکل معمولی و یا میخ اسکوپ باشد. ( ) امروزه از میخهای بلند فولادی نیز جهت اتصالات استفاده می شود.
6-رج دوم از قطعات چوب در ابعاد ذکر شده و در جهت معکوس و عمود بر رج اول خوابانیده شده به وسیله «وریس» طویل که از رج اول باقی مانده رج دوم را نیز به یکدیگر متصل می سازد.
توجه 1: برای طویل مردن وریس ساقه های وریس به یکدیگر گره می شود.
7-در صورت نیاز تا ارتفاع لازم، پی سازی با گردبینه های مذکور انجام می گردد.
8-معمولاً فاصله پی سازی از یکدیگر 5/1 تا 2 متر خواهد بود.
9-پس از به وجود آمدن ارتفاع مورد نظر از پی چوبی زگالی، نعل کشی از گردبینه یکنواخت و مقاوم به قطر 25 تا 30 سانتیمتر جهت پوشش کف به قطعات پی چوبی متصل می شود.
توجه 2: در بعضی موارد مرتفع سازی پی از مصالح سنگی آنهم با رعایت پیوند کامل استفاده می گردد (شکل 387-388-389)
توجه 3: چنانچه سطوح رج اول پی چوبی زگالی قدری سوزانیده شود، قشری عایق به وجود می آید. بدیهی است این قشر از پوسیده شدن بقیه چوب جلوگیری می کند.
روش دوم: به طوری که اشاره شد روش فوق الذکر به علت مصرف چوب فراوان و نحوة اجرا، کاربرد نداشته و بیشتر جهت رهایی از رطوبت و مرتفع ساختن کف انبارهای برنج که اصطلاحاً «کندوج» نامیده می شود و یا بناهای مسکونی استفاده می شود.
نحوة اجرا
1-جهت درگیری پل یا نعل به ستون سگتی بهتر است در ارتفاعات لازم جهت نشست پل به ستون سگتی کوم برداشته شود و سپس تیر در چاله پی مستقر شود.
2-با توجه به ارتفاع سگتی از سطح زمین تا کف فضا و تا پوشش نهایی به قطر 25 تا 30 سانتیمتر انتخاب می شود، تا توان تحمل بارهای وارده به کف انبارهای برنج و یا فضاهای مسکونی را داشته باشد.
3-چنانچه فضای مورد نظر انبار برنج باشد، نسبت به ابعاد آن بین 4 تا 6 ستون «سگتی» نصب شده و در بناهای مسکونی چوبی نسبت به طول و عرض بنا فاصله ستونها بین 5/2 تا 3 متر یا بیشتر انتخاب می شود. (شکل 390)
پی سازی چینه ای
1-در این پی سازی سطح زمین تا «بن سل» کنده می شود.
2-به ارتفاع مورد نظر سنگهای کوچک و درشت بر سطح پی کنده شده پهن می گردد.
3-مقداری شن و کلوش «ساقه برنج» را همراه با خاک رس مخلوط کرده برروی سنگهای سطح پی ریخته، سپس کوبیده می شود.
توجه: چنانچه مخلوط مذکور به شکل قشری در چند لایه ریخته و کوبیده شود حجم پی متراکم خواهد شد.
پی سازی با شفته آهک: در این حالت پس از پی کنی تا سطح «بن سل» ابتدا شن و خاک به نسبت شن و ماسه درشت و خاک کاملاً مخلوط شده، سپس گرد آهک و یا شیره آهک به عیار معلوم به مخلوط اضافه می گردد، بعداً آخوره شده با اضافه کردن آب و ورز دادن آن مصالح آماده می شود. پس از عمل آمدن شفته آن را درون پی می ریزند این نوع پی سازی نسبت به چینه ای اصولی تر خواهد بود.
کرسی چینی: در بعضی موارد پس از پی سازی به حالت شفته ای یا چینه یا کرسی سنگی به ارتفاع 30 تا 40 سانتیمتر با ملات آهکی جهت کلاف بندی زیر اسکلت چوبی ساخته می شود و سطح آن آماده مراحل بعدی می گردد.
توجه: نوعی کرسی چینی وسیله سنگهای لاشه و ملات به نام «کتو» ساخته می شود که بر سطح زمین و بدون پی سازی انجام می گردد که امروزه از آن کمتر استفاده می شود (شکل 391)
پی سنگی: علاوه بر پی های شفته ای از پی های سنگی نیز در مناطق جلگه ای استفاده می شود. در این نواحی چوب به مراتب کمتر از حواشی جنگل می باشد. وجود سنگ در این نواحی فراوان یافت می شود که جهت استفاده در دیوارهای سنگی واقع شده. ضمناً از آجر و بلوک سیمانی نیز استفاده می شود.
طریقه ساخت: 1- زمین تا سطح سخت کنده می شود. ابعاد پی با توجه به ضخامت دیوار از هر طرف بیشتر از 20 سانتیمتر در نظر خواهد بود.
طریقه ساخت: 1- زمین تا سطح سخت کنده می شود. ابعاد پی با توجه به ضخامت دیوار از هر طرف بیشتر از 20 سانتیمتر درنظر گرفته خواهد شد.
2-در قدیم از ملات گل آهک و امروزه از ملات ماسه آهک آنهم با عیار کافی استفاده شده، رجهای پی سنگی با رعایت پیوند و غوطه چینی انجام می شود.
3-در بعضی موارد کرسی چینی سنگی با رعایت پیوند و پس نشین با پی ساخته می شود.
4-در عمل سنگ کاری باید توجه شود سنگها کاملاً تمیز و عاری از مواد لجن و گل باشد تا پیوند سنگها با یکدیگر به وسیله ملات بدرستی بنائی شود.
5-این پی سازی به علت مقاومت و عدم مکش رطوبت اصولی ترین پی سازی در بناهای چوبی سنتی می باشد که می توان از آن استفاده فراوان کرد.
پی سازی سنگی و چینه ای: این پی سازی بیشتر جهت مناطق جلگه ای و جهت دیوار سازیهای چینه ای مورد استفاده می باشد.
1-معمولاً ابعاد این پی سازی به اندازه 60×60 و یا 70×70 سانتیمتر و در بعضی موارد با ارتفاعی بیشتر کنده می شود.
2-سطح زیر پی از سنگ به ارتفاع 20 تا 25 سانتیمتر چیده شده.
3-از روی سنگهای مذکور تا سطح زمین طبیعی از پی سازی چینه ای یعنی از مخلوط گل رس – کلوش و به مقدار زیادی شن استفاده شده و پی سازی به وجود می آید. (شکل 392)
دیوارسازی
دیوار ورجین: ورجین قدیمی ترین نوع دیوارسازی چوبی در نواحی کوهستانی شمال ایران می باشد. معمولاً از این روش جهت اطاقکهای تکی و یا انبارهای منفرد و یا طویله چهارپایان و موارد مشابه استفاده می گردد.
روش کار: 1- معمولاً تقاطع دیوارها دارای پی منفرد می باشند که پس از گودبرداری و شفته ریزی و یا پی چینه ای در ابعاد 100×100 سانتیمتر پی مقاوم ساخته می شود.
2-از چهار سنگ مقاوم و سخت به شکل تقریبی مکعب و یا مکعب مستطیل به ابعاد 40×50×50 سانتیمتر به نام بنیان سنگ در روی چهار پی و در حالت تراز یکدیگر مستقر می سازیم.
3-گردبینه های یکنواخت که سرشاخه های آنها کاملاً گرفته شده است. به اندازه طول و عرض فضا و به قطر 15 تا 17 سانتیمتر تهیه می شود. معمولاً دو تیر طولی روی سنگها مستقر شده و سپس تیرهای عرضی با رعایت به وجود آوردن محل اتصال و نشست فاق از تیر طولی که در اصطلاح محلی «خورمه» گفته می شود در یکدیگر درگیر می شود.
4-باید توجه شود چنانچه تیرها سر و ته باریک باشد یک رج در جهت سر تیر و یک رج در جهت ته تیر مستقر می شود تا تراز بودن رجهای طولی و عرضی گردبینه ها به وجود آید.
5-با رعایت استقرار ستون عمودی و خالی کردن فاق در آن می توان گردبینه های افقی را با کلاف درگیر ساخته و جای کلاف درب و پنجره را نیز بوجود آورد.
6-رجهای طولی و عرضی چوبها تا زیر پوشش با رعایت پیوند انجام می گردد.
7-در ساختنم دیوار ورجین فضاهای خالی در رجها به وجود می آید که برای پر کردن آنها از ملات گل همراه با مخلوط کلوش استفاده می شود.
8-پس از پایان یافتن تمامی مراحل اجرای بنا و پوشش، عمل گل زدن در بین درزهای تیر، از ملات کاهگل استفاده کرده سطوح داخلی و خارجی اندود یکنواخت می شود.
9-در بعضی مواقع کف سازی این کلبه ها با رعایت عایق محلی مه مخلوطی از «خاک رس و خاکه ذغال انجام شده». سپس اندود کاهگل به وجود می آید.
10-جهت تزیین قسمتهای داخلی از اندود گچ و یا دوغابه آهک نیز استفاده می شود.
توجه مهم: (بطوریکه در شکل مشهود است به علت تحرک پذیری قطعات رجهای طولی و عرضی در ناحیه نشست آنها در یکدیگر بشکل نری و مادگی اصولی ضد زلزله بشکل ابتدایی در آنها بوجود می آید). شکل الف (393) – ب (393)
دیوار سازی فاق دار در ساختمانهای چوبی زگمه ای یا کله چوبی: این روش دیوارسازی چوبی دارای ریشه سنتی می باشد که امروزه نیز به روش جدید از آن در ساختمانهای زیبای چوبی استفاده می شود. از اینرو بحث آنرا در جای مناسب بررسی می کنیم.
دیوار زگالی: این روش دیوارسازی در حواشی جنگلی و در مناطقی که چوب فراوان وجود دارد استفاده می شود.
روش ساخت: 1- این دیوارسازی برروی پی های چوبی سگتی انجام می شود و به شکل برجسته از سطح زمین واقع می گردد. معمولاً چهار تراش قطور با مقطع مربع به اندازه 15 سانتیمتر و یا گردبینه هائی به قطر 15 تا 17 سانتیمتر بر وسط پی های سگتی چوبی مستقر کرده و به وسیله میخ اتصال بوجود می آید. این روش یک شناژ افقی است که به نان نعل کشی نامیده می شود.
2-تیرهای عمودی به ارتفاع فضا و به قطر 15 سانتیمتر آماده می شود و به فاصله 150 سانتیمتر از یکدیگر در روی نعل کشی به طور شاقولی واقع شده به وسیله میخ به شکل چپ و راست از دو طرف سبب اتصالات به نعل می گردد.
3-پس از استقرار ستونها نعل کشی بالایی نیز انجام می شود.
4-از لاپه و یا تخته های 3 سانتیمتری به شکل افقی و در بعضی موارد به طور مورب از طرفین به ستونها میخ می شود.
توجه: جهت اندود قسمت داخلی فضا، تخته ها با فاصله کوبیده می شود که بعداً اندود گل گل کلوش دار و یا کاهگل می گردد.
5-پس از تخته کوبی و کلیه کارهای چوبی بنا و پوشش سقف، فضاهای خالی با گلی که دارای کلوش نرم شده باشد پر می شود.
6-در بعضی موارد سطوح اندود وسیله دوغاب آهکی و یا گچکاری اندود می شود.
توجه: کف سازی: از تیرهای افقی به قطر بیشتر از 20 سانتیمتر برروی نعل کشی و به فاصله تقریبی 50 سانتیمتر انجام می شود که به این موضوع بعداً می پردازیم.
روش دوم: 1- پس از استقرار ستونها برروی نعل کشی، تیرهای فرعی به فاصله 60 تا 70 سانتیمتر در طرفین ستونها در حالت افقی وصل می شود.
2-سرشاخه های یکنواخت به اندازه متن تیرهای فرعی افقی به تیرهای مذکور متصل می گردد. پس از انجام کلیه کارها سطوح آنها اندود کاهگل می شود. (شکل 394)
دیوار زگالی ساده: 1- در برخی از نواحی و حواشی جنگل از روش ساده تری جهت دیوارهای زگالی استفاده می شود که نحوة اجرای آن چنین خواهد بود. پس از کرسی چینی سنگی بنام «کنو» بر سطح زمین انجام می گردد. عمل نعل کشی که اصطلاحاً «نال» و از تخته چوب پهن می باشد انجام می گردد.
2-ستونهای عمودی به نام «وادار» به ارتفاع فضا و به قطر 10 تا 15 سانتیمتر به فاصله 100 تا 150 سانتیمتر برروی نال واقع شده و میخ می گردد. قابل توجه این که در این روش، ستونها طوری انتخاب می شوند که انتهای آنها جهت نشست نعل بالایی در شیار هفت مانند، نشست داشته باشد.
توجه: این اجرا خود می تواند از اصول ضد زلزله باشد.
3-شاخه های یکنواخت که «اجاردوس» نامیده می شود به صورت چپ و راست در دو طرف ستونها در حالت افقی و تا انتهای ستون تا زیر نعل فوقانی به ستونها میخ میشود.
4-نعل بالایی در شیار ستونها واقع شده و میخ می گردد و سپس دیوار آماده پوشش سقف می شود.
5-پوشش دیوار وسیله تیرکهای افقی از کف تا زیر سقف انجام می گردد. تمامی کارهای ساختمان بین شاخه های افقی که بر ستونها نصب شده با ملات کلوش دار در دو نوبت پر می شود. زیرا در این روش مصرف ملات گچ تسطیح دیوار به مراتب بیشتر از روش قبل می باشد.
پس از خشک شدن گل، سطوح داخلی و خارجی دیوارها وسیله اندود کاهگل روکش می شود.
توجه: در این اجرا می توان مبانی ضد زلزله را به طریقی خاص به وجود آورد که در بحث (اصول زلزله در بناهای چوبی سنتی ساده) بررسی خواهیم کرد.
شکل (الف-395 و ب-395)
دیوار سگتی: این دیوارسازی بیشتر جهت فضای انبار برنج «کندوج» و تلمبار مورد استفاده می باشد که اجرای آن مانند دیوارهای زگالی در ارتفاع و در قسمت بالای ستونها می باشد. معمولاً تیرهای وادار از ناحیه کف «کندوج» و تلمبار به ستونهای کناری و در صورت وسیع بودن سطح فضا به ستونهای میانی نیز نشست کرده و سپس به سطح زمین منتقل می شود.
نحوه اجرا: 1-به طوری که در پی سگتی گفته شد ارتفاع این ستونها بلند و نزدیک به سه متر می رسد. قطر آنها بین 25 تا 30 سانتیمتر انتخاب می شود. انتخاب بلندی ستونها از جهت مرتفع ساختن کف کندوج می باشد.
2-پس از استقرار پل افقی کف کندوج در ستون به شکل فاق و با دستک زنی مورب به پل و ستون، اتصال مقاوم پیدا می کند.
3-تیرهای مقاوم به قطر 15 تا 20 سانتیمتر نسبت به فاصله ستونها پهلوی یکدیگر قرار گرفته و به پل ها میخ می گردد تا توان بارهای کندوج و تلمبار را داشته باشد.
4-چنانچه فاصله ستونها نزدیک باشد، دیوارکشی از روش زگالی استفاده می شود. چنانچه فاصله آنها بیشتر از 5/2 متر باشد تیرهای باریک و یکنواخت به صورت افقی به فاصله 50 تا 60 سانتیمتر به ستونها متصل می شود.
5-به وسیله تخته های 3 سانتیمتری و یا سرشاخه های یکنواخت فاصله بین تیرچه ها پوشش می شود و دیوار به وجود می آید.
6-در بعضی موارد از ناحیه خارجی درزهای قطعات نصب شده اندود کاهگل شده و یا در بیشتر موارد بدون اندود و با نمای چوبی مورد استفاده می باشد. شکل (الف-396 و ب-396)
دیوار چینه ای: در مناطق جلگه ای شمال به علت دوری از جنگل و عدم دسترسی به چوب فراوان از دیوارهای چینه ای استفاده می شود و به طور کلی از دیوارهای چینه ای در سایر نقاط ایران که دارای اقلیمهای متفاوت می باشد استفاده فراوان شده و می شود. اما دیوارهای چینه ای در شمال ایران دارای ویژگی خاص خود می باشد.
طرز ساخت: 1-بر اثر عدم دسترسی خاک مرغوب معمولاً گل رس از ته رودخانه ها جمع آوری می شود که در این ملات ریزدانه های نرم ماسه ای نیز فراوان می باشد.
2-مقداری متناسب سنگ ریزه به ملات اضافه می شود که این خود در بوجود آمدن ملات مطلوب مؤثر خواهد بود.
3-از کلوش به جای کاه به مخلوط اضافه می گردد و ملات سفت و ورزدیده می شود.
توجه: به علت بلندی ساقه های کلوش، این ملات یکپارچگی بیشتری نسبت به دانه های کاه دارد که این خود از ویژگی ملات دیوارهای چینه ای در این خطه می باشد.
طریقه ساخت: 1-روش چینه گذاری در چندین لایه و رج انجام می گردد.
معمولاً اولین رج به عرض 50 تا 60 سانتیمتر و به ارتفاع تقریبی 50 سانتیمتر می باشد.
2-تکرار رجها تا سطح زیر پوشش که تقریباً 250 سانتیمتر می باشد انجام می گردد. معمولاً آخرین رج این چینه گذاری به عرض 40 سانتیمتر است.
توجه: ویژگی این چینه گذاری با سایر چینه های معمول در سایر مناطق در واچین بودن «جمع شدن» رجهای چینه در ناحیه داخلی فضا با شیب کم و در قسمت خارج بیشتر می باشد. این حالت دیوار را در ناحیه داخل فضا تقریباً شاقولی نشان می دهد. ضمناً با توجه به عرض دیوار در پایین و بالا و جمع شدن رجها بسیار کمتر، از سایر انواع دیوارهای چینه ای می باشد.
3-پس از اجرای پوشش سقف و نصب چهارچوبهای در و پنجره سطوح داخلی اندود کاهگل می شود. در بعضی موارد از وجود رویه نرم سیم کاهگل نیز استفاده می گردد.
4-پس از انجام اندود داخلی کف سازی شامل دو لایه انجام می شود. لایه اول شامل شن و خاک بوده که به ارتفاع 20 سانتیمتر در کف پهن و کوبیده می شود. لایه دوم اندود کاهگلی می باشد که پس از مرطوب کردن کف، انجام می گردد.
5-پس از اجرای اندود داخلی و یا قبل از آن اندود کاهگل در سطوح خارجی نیز انجام می شود. (شکل 397)
دیوار سنگی: در مناطق کوهستانی به علت وجود سنگ فراوان و دوری از جنگل بناها از سنگ طبیعی ساخته می شود. در بعضی موارد قطعات به شکل بلوک تراشیده شده و مصرف می گردد. پی سازی زیر دیواره های سنگی بیشتر از سنگ و در بعضی موارد از شفته نیز استفاده می شود.
نحوة اجرا: 1-عرض دیوارهای سنگی بین 40 تا 50 سانتیمتر می باشد از ملات گل آهک، ماسه آهک و امروزه از «ماسه سیمان» نیز جهت تین سنگ کاری استفاده می شود.
2-اولین رج سنگها بلند، به صورت مورب با رعایت ملات خور پهلوی یکدیگر در عرض دیوار چیده می شود.
3-رج دوم باز هم به طور مورب و در جهت عکس رج اول چیده شده.
4-پس از پایان هر چهار رج و به ارتفاع تقریبی 70 تا 100 سانتیمتر بر سطح سنگ کاری ملات کشیده شده و تخته های پهن به قطر پنج سانتیمتری در طول دیوار مستقر می شود. سپس ملات کشیده شده، مجدداً سنگ کاری در پیوند مورب انجام می شود.
توجه: وجود تخته های پهن در بین رجها سبب تقسیم نیرو شده و عدم ریزش قطعات در سنگ کاری می شود و این روش فقط در نواحی کوهستانی شمال ایران معمول می باشد.
پس از پایان سنگ کاری و اجرای سقف، نمای داخلی اندود کاهگل شده و نمای خارجی وسیله ملات ماسه آهک و یا «ماسه سیمان» بندکشی می گردد. کف سازی نیز از دو لایه شن ریزی به قطر 10 تا 20 سانتیمتر و اندود کاهگل خواهد بود. (شکل 398)
دیوارهای آجری: در بعضی از روستاها از دیوارهای آجری جهت ساختمان سازی استفاده می شود.
دیوارهای بلوکی: در سالهای اخیر از وجود بلوکهای سیمانی در روستاهای شمال ایران استفاده فراوان شده. معمولاً این دیوارها با عرض 40 سانتیمتر و با ملات ماسه سیمان چیده می شود. پی سازی این دیوارها شفته یا می باشد. اندود داخلی از دو لایه ماسه سیمان و سپس گچکاری به وجود آمده و نمای خارجی بلوکها بندکشی سیمانی می گردد.
ساختن سقف
پوشش سقف در بناهای چوبی سنتی به دو صورت شیبدار و تخت انجام می شود که به ذکر آن می پردازیم.
گالی پوش: در اصطلاح محلی به این پوشش گالی پوش خانه گفته می شود زیرا هم از نظر اجرا ساده می باشد و هم از جهت هزینه مناسب ساختمانهای چوبی روستائی بوده که به طرق مختلف ساخته شده و مورد استفاده می باشد.
به طور کلی کلاف بندی اسکلت چوبی به شکل خرپا انجام می گردد که نیرو از پوشش بر اجزای خرپا و سپس بر دیوارها وارد می شود.
معمولاً در گالی پوش جهت اسکلت بندی خرپا و جزئیات آن از تیرهای گرد استفاده می شود که قطر چوب نسبت به ابعاد فضای طویل، قطورتر و در اطاقهای تکی و انبار و آغلها کمتر می باشد.
به طور کلی در خرپا سازی بیشتر از تیرهای یکنواخت به قطر 15 سانتیمتر استفاده می شود.
پیش آمدگی پوشش جهت پیشگیری از ریزش آب باران بر سطوح دیوارها الزامی می باشد که در طول آن در عضوهای مورب که اصطلاحاً «سره چو» نامیده می شود، رعایت می گردد.
معمولاً در اطاق تکی «سره چوها» به یک نقطه که اصطلاحاً «ستیغ» نامیده یم شود ختم می گردد. اما در فضاهای بزرگ، طول کش انتهایی تا طول بزرگ فضا می باشد و عضوهای مایل بدان ختم می گردد و درنتیجه شیب پوشش به وجود می آید. البته شیب پوشش به ارتفاع آن نیز بستگی کامل دارد که در این پوششها ارتفاع بلند و شیب با زاویه ای اصطلاحاً «تند» انجام می شود. (شکل 399)
نحوه اجرای سکلت پوشش: 1- پس از اتمام دیوارکشی کلاف انتهایی به نام نعل کشی یا «نال» و یا «اکن» که اصطلاح محلی می باشد انجام می گردد . اکن کلافی است در چهار طرف اسکلت و در زیر پوشش. در اکثر موارد تیرهای مورب با رعایت پیش آمدگی برروی نعل کشی نصب می شود. اما در برخی مواقع بیشتر برروی نعل کشی تیرهای عمودی کوتاه نصب می گردد و روی تیرهای مذکور مجدداً نعل کشی شده و عضوهای مورب بر آنها نصب می گردد. از فضاهای بین دو نعل جهت تیر پوشش داخلی سقف استفاده می شود. اشاره به (شکل 400)
2-محل نشست تیرهای مورب بکش انتهائی به شکل پخ بوده و به وسیله میخ به یکدیگر متصل می شود و اسکلت به شکل خرپا شکل می گیرد.
3-پس از به وجود آمدن کلاف بندی به فاصله تقریبی 50 سانتیمتر تیرهای مورب بکش زیرین و کش انتهائی وصل می شود تا کلاف بندی خرپا به وجود آید.
4-از شاخهد های یکنواخت دررختان که اصلاحاً «ترکه» نیز گفته می شود مشبکهای شطرنجی به فاصله 40 تا 50 سانتیمتر به تیرهای مورب متصل می شود و سطوح آماده پوشش می گردد. (شکل 401-402)
توجه: در اکثر مواقع عمل شطرنج بندی به وسیله تیرچه ها و شاخه ها یکنواخت انجام شده و به وسیله شاخه های ملایم درخت به یکدیگر کلاف و درگیر می گردند. (شکل 403 و 404)
پوشش داخلی^ از تیرهای یکنواخت به قطر تقریبی 10 تا 15 سانتیمتر با رعایت طول گیر بر سطح نعل کشی نشست کرده و متصل می شود و جهت پوشش به دو صورت آماده می گردد.
روش الف^ سطح تیرهیا مذکور سرشاخه چینی شده و روی آن با حصیر مفروش می شود و روی حصیر کاهگل می گردد. در این روش از طنابهای علفی استفاده کرده و به شکل قلاب به تیرها وصل شده که به نام «مکرومه» جهت نگهداری مواد غذایی، اشیاء و یا موارد دیگری استفاده میشود.
روش ب: پوشش سقف داخلی وجود نداشته و سقف داخلی همان زیر پوششهای کلوش و کلافبندی چوبی می باشد.
پوشش خارجی: 1- از کلوش ساقه های برنج که دارای 60 تا 70 سانتیمتر طول باشد و در ناحیه وسط دارای شیاری که قطرات آب باران را به زیر می راند استفاده کرده به شکل دسته های پهن بسته بندی می گردد.
2-دسته های کلوش از شروع اسکلت تا ستیغ بام با پوشش (اورلپ) «نشست قسمتی برروی قسمت دیگر» برروی دسته های زیر به وسیله «وریس» به ترکه ها که اصطلاحاً «بام دار» گفته می شود بسته شده. عمر این کلوش بندی بین 7 تا 10 سال می باشد. (شکل 405)
توجه: غیر از کلوش از گیاه مردابی دیگری به نام لیق که دارای 100 تا 120 سانتیمتر طول و عرضی تا 3 سانتیمتر که در وسط پهنای آن نیز شیاری دارد جهت استفاده در پوشش سقف واقع می شود. عمر لیق از کلوش بیشتر می باشد و در مواردی تا 10 سال می رسد.
در نواحی ساحلی از نی های مردابی به نام ملچ نیز استفاده می شود. بجز ساقه های ذکر شده از «لی» تیز که گیاه مردابی است و دارای قطری 3 تا 4 برابر ساقه گندم می باشد، جهت پوششها ا
دانلود مقاله ساختمانهای چوبی
