دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه43
دل، ای سلیم بر این کاروانسرا مبند
که خانه ساختن آیین کاروانی نیست
- عملکرد های گوناگون : کاروانسراها در گذشته ،باعث شده است نامهایی ما نند کاربات، رباط ، ساباط ،خان .... در فرهنگ لغات جای گیرد، که در اصل دارای وظایف مشابهی مانند کاروانسرا ها بوده ولی از نظر خصوصیات و معماری هر یک دارای ویژگی های متفاوت بوده اند . کلمه کاروانسرا مشتق از کاروان – کاربان به معنی گروه مسافران (قافله ) که دسته جمعی مسافرت می کنند و سرای به معنی خانه و مکان است هر دو کلمه کاروان و سرای مشتق از پهلوی ساسانی است .
در اینجا قبل از پرداختن به معماری ودیگر موضوعات وابسته به کاروانسرا باید اشاره کوتاهی به تعاریف رباط ،ساباط کاربات و ....نموده تا تفاوت میان انها با کاروانسرا مشخص شود.
به کلیه بنا هایی که به منظور آسودن به پا می شده، چه در شهر و چه در بیرون از آن اطلاق می شده، در شهرستانهای جنوبی ایران هنوز هم این واژه در جای درست خود به کار می رود.
این بنا ها عمدتا به چند تختگاه، یک آب انبار و گاهی یک یا دو اتاق کوچک که تنها می توان به منظور رفع خستگی و اندکی آسودن مورد استفاده قرار داد. ساباط دارای سه تا هفت دهانه سرپوشیده است که دو سوی آن، تختگاه های کوچکی به اندازه یک تخت یا نیمکت قرار دارد و اغلب دهانه میانی آن، درگاه آب انبار است.
این واژه به ساختمان های کنار راه و به ویژه بیرون از شهر و آبادی اطلاق می شود و از روزگاری بسیار کهن به زبان تازی راه یافته است. رباط علاوه بر حوض و آب انبار، دارای اتاق های متعددی است که گرداگرد حیاطی را فرا گرفته و مسافران می توانند یک یا چند شب در آن بیاسایند
به معنی خانه کاروان است و پیش از اسلام به جای کاروانسرا به کار می رفته است . کاربات مانند رباط دارای اطاق و حوض است.
از دیگر ساختمان های مهم میان راهی چاپارخانه بوده که عملکرد اصلی آن جهت استراحت چاپارهای دولتی و تعویض اسب های خسته با اسب های تازه نفس بوده است. چاپار ها، نامه ها و اوامر دولتی را از مرکز به ایالات و برعکس انتقال می دادند.سابقه چاپارخانه ها نیز در ایران به قرون پیش از اسلام می رسد.
نمای ورودی چاپارخانه میبد در استان یزد مربوط به دوره قاجاریه..
وبلاخره به به رباط های بزرگ و جامع کاروانسرا می گویند چه در شهر و چه بیرون از آن واقع شده باشد. کاروانسرا علاوه بر اتاق و ایوان، دارای باره بند، طویله و انبار است و اغلب ورودی آن را بازار کوچکی به نام غلافخانه تشکیل می دهد و بر روی سردر آن چند اتاق پاکیزه قرار گرفته که به کاروانسالار اختصاص دارد. گاهی در دو سوی کاروانسرا، برجهایی قرار می گرفته که در مواقع نا امنی، مورد استفاده مدافعان و راهداران قرار می گرفته است. در زبان عربی واژه خان به جای کاروانسرا مورد استفاده قرار می گیرد.
از جمله یادگارهای پر ارزش معماری ایران، کاروانسراهاست که از روزگار کهن به دلایل گوناگون و در ارتباط با جریانات اقتصادی ، نظامی، جغرافیایی و مذهبی بنیاد گردیده و در ادوار مختلف بتدریج توسعه و گسترش یافته است .منابع تاریخی حکایت از آن دارند که بنیانگذار احداث بناهای مورد بحث ، هخامنشیان بودند ، هرودوت ، مورخ یونانی در کتاب پنجم خود از منزلگاه هایی گفتگو می کند که توسط هخامنشیان بین شوش و سارد ساخته شده است . این مورخ از یکصد و یازده بنای شبیه کاروانسرا ( چاپارخانه ) نام می برد که در طول حدود 2500 کیلومتر فاصله بین پایتخت هخامنشی و بابل ساخته شده و کاروانیان سه ماهه آن را طی می کردند . گر چه نمونه ای از بناهای یاد شده از عهد هخامنشی به جای نمانده ، ولی روشن است که در آن زمان نیاز وافری به ایستگاههای بین راه و امنیت و رفاه کاروانیان و بالاخره پیک های مخصوص احساس می شده است.
در دوره اشکانی ، همانند عهد هخامنشی ، توسعه راه ها و ایجاد ایستگاههای بین راه و حمایت از کاروانیان اهمیت فوق العاده ای یافت و در مسیر اغلب جاده ها ، به ویژه در مسیر جاده معروف ابریشم ساختمان هایی شبیه کاروانسرا ایجاد شد. متأسفانه هنر و معماری عهد اشکانیان که حدود پنج قرن در ایران حکومت کردند به طور کامل شناخته نشده و ویژگی های هنرهای مختلف این دوره به ویژه معماری و تزئینات آن ، ناشناخته مانده و بنابراین نمی توان درباره نحوه معماری کاروانسراهای این دوره نظریه ای ارائه داد ولی با مقایسه با دژها و شهرهای اشکانی که اخیراً در دشت گرگان شناسایی گردید ، می توان احتمال داد که کاروانسراهای آن زمان به صورت مربع و یا مستطیل و با مصالحی چون خشت و آجر بنا گردیده و اطاق ها و اصطبل هایی در اطراف قرار داشته است .
در معماری و توسعه کاروانسراهای پیش از اسلام ، عصر ساسانی را باید یکی از ادوار مهم دانست . کاروانسرا شامل حیاطی بوده که در اطرافش یک نوع دالان عریضی برای چهارپایان ساخته بودندکه در آن وسیله اقامت مسافران تقریباً نادیده گرفته شده است
مانند کاروانسرای دروازه گچ ....
پلان کاروانسرای دروازه گچ مربوط به دوره ساسانی. این نوع پلان با حیاط مرکزی، الگوی سایر کاروانسرا های ایران در دوره های بعدی بوده است.
در این دوره به علت اقتصاد وسیع و گسترده ، ایجاد راه ها و همچنین امنیت کاروانیان اهمیت داشته و در نتیجه ، کاروانسراهای بسیار در مسیر جاده ها و گذرهای اصلی بنا شد و یادگارهای با ارزشی چون « دیرگچین » در جاده تهران ـ قم و و « دروازه گچ» در استان فارس از آن جمله اند . در این دوره نقشه های کاروانسراها عموماً به صورت چهار ایوانی و مصالح ساختمانی آن عموماً لاشه سنگ ، آهک ، خاک و گچ بوده
