73ص
ایران بر پایه تعاریف سنتی از قدرت منطقه ای که هنوز اعتبار دارد، بزرگ ترین قدرت سیاسی – اقتصادی در بخشی از جهان است که مرزهای آن از خاور مدیترانه ، شمال آفریقا، غرب آسیا، آسیای مرکزی، جنوب خلیج فارس و شمالی‌ترین بخش های آسیای مرکزی و قفقاز می گذرد. این وضع جغرافیایی، ناگزیر به ایران ، قدرتی ژئواستراتژیک بخشیده است که کشوری بالنده و مؤثر باشد. (معین الدین؛ 1385: صص 144-143. ایران با داشتن بیش ترین همسایه در این منطقه و زمینه مناسب جهت مبادلات اقتصادی، موقعیت ارتباطی برای کشورهای محاط در خشکی و امکان دریافت حق ترانزیت کالا و خدمات و ارتباط دادن آن ها با جهان، اتصال و پیوند دادن حوزه های ژئوپلتیکی مجاور (موقعیت چهارراهی)، کوتاه ترین ، با صرفه ترین و امن ترین راه انتقال انرژی ، امکان دریافت نفت در حوزه خزر با قیمت پایین تر، فروش نفت از خلیج فارس بدون صرف هزینه انتقال، موقعیت بری و بحری توأم، در اختیار داشتن بیش ترین سواحل و ساحل شمالی تنگه هرمز، داشتن سواحل کافی در دریای خزر و امکان ارتباط آبی با چهار کشور ساحلی و... دارای امتیازات فراوان جهت احد از قدرت برتر منطقه ای است. (فیروزی؛ 1383: ص 78). در میان کشورهای منطقه خاورمیانه ایران به دلیل برخورداری از پایه های ذاتی قدرت و ویژگی های درونی ساخت قدرت و سیاست از اهمیت ویژه ای برای نظام بین الملل برخوردار است. در واقع هیچ کشوری به اندازه جمهوری اسلامی ایران در طول سه دهة گذشته موضوع صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی نبوده است به همن دلیل سرنوشت تحولات در ایران نه تنها در سطح نظام منطقه ای بلکه در سطح نظام بین المللی دارای اهمیت است. (برزگر. 1385. ص 153) این مقاله در پی تحلیل ژئوپلتیکی از نقش اقتصادی و سیاسی ایران و خاورمیانه می باشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده .......................................................................................................... 2
مقدمه .......................................................................................................... 4
دیدگاه‌های مهم ژئوپلتیک ............................................................................ 8
جایگاه ژئوپلتیک ایران در نظریات مذکور .................................................. 13
علایق ژئوپلتیک قدرتهای جهانی نسبت به ایران در قرن بیستم................... 14
ویژگی‌ها و امتیازات ژئوپلتیک ایران در قرن بیستم ................................... 15
آثار علایق ژئوپلتیک در رفتار ابر قدرتها نسبت به ایران(نظام دو قطبی
منعطف) ............................................................................................................ 15
بررسی ویژگی‌های جغرافیای سیاسی ایران و جایگاه ژئوپلتیک، بعد از انقلاب اسلامی تا پایان جنگ سرد ........................................................................................................ 19
فرآیند شکل گیری جغرافیای سیاسی و نقش ژئوپلتیک ایران در دوران پس از جنگ سرد تا پایان قرن بیستم ....................................................................................................... 22
پیامدهای فروپاشی شوروی و تأثیرآن بر ژئوپلتیک ایران......................... 24
جهت گیریهای سیاست خارجی ایران نسبت به قدرتهای جهانی ................ 26
اهمیت ایران در نظام بین الملل ................................................................... 26
ایران یک بازیگر تعادل بخش و سازنده ..................................................... 30
منطق تلا ش ایران برای کسب نقش بیشتر.................................................. 36
اهداف امریکا در جلوگیری از افزایش نقش ایران ...................................... 40
بیضی استراتژیک انرژی (خلیج فارس و دریاچه خزر) .............................. 47
خلیج فارسی و نیازهای انرژی آسیا : تأثیرات ژئوپلتیکی ........................... 52
حوزه دریاچه خزر : انرژی و ژئوپلتیک...................................................... 56
بازگشت هارتلند به مباحث ژئوپلتیک .......................................................... 65
نتیجه گیری ................................................................................................. 68
منابع و مآخذ ............................................................................................... 71
تحلیل ژئوپلتیکی از نقش اقتصادی و سیاسی ایران در خاور میانه