پیش درآمد و روش کار
آرشیو ملی بریتانیا امسال نیز مطابق سنت دیرینه و مشهور سالیان پیش خود، در دو مرحله، طی نیمه دسامبر و آخر دسامبر سال 2011، پرونده‌ها و اسناد دولتی و رسمی تازه دریافت شده خود را در دو مرحله، نخست برای شمار محدودی از پژوهشگران و مورخان و سپس برای عموم علاقمندان و مراجعان آزاد کرده است. اسنادی که به تازگی آزاد شده‌اند عمدتا مربوط به تحولات سال 1981 میلادی (11 دی 1359 تا 10 دی 1360 شمسی) هستند. صاحب این قلم امسال نیز برای دوازدهمین سال متوالی موفق شده تا با حضور در مراسم دو روزه رونمایی و مرور زود هنگام از این اسناد و همچنین چند نوبت تکمیلی دیگر، مجموعه‌ای از گزارشهای مربوط به ایران را تالیف و در اختیار علاقمندان قرار دهد.
آزادی اسناد سال 1981 به دلیل سپری شدن سی سال کامل از زمان تولید و نگارش این مدارک و بر اساس قائون قدیمی آزادی دسترسی به اسناد بایگانی‌های دولتی پس از سی سال (ارجاع) صورت می‌گیرد. با تصویب و اجرایی شدن قانون دسترسی آزادانه به اسناد طی سال‌های اخیر، آرشیو ملی بریتانیا تصمیم گرفته تا زمان دسترسی به مدارک دولتی را به بیست سال تقلیل دهد. ظاهرا برای اجرایی کردن این رویه جدید، بنا بر آن است که از دو سال آینده طی یک برنامه تدریجی ده ساله، با آزاد کردن سالانه اسناد دو سال به جای یک سال، در پایان آن دوره فاصله زمانی تولید تا آزادسازی اسناد از سی سال به بیست سال تقلیل یابد.
امسال حدود 150 پرونده با حجم کلی تخمینی 23 هزار برگ سند دولتی درباره تحولات مختلف مربوط به ایران و خلیج فارس در سال 1981، از طبقه بندی آزاد و توسط آرشیو ملی بریتانیا در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است. این البته سوای بیش از سه میلیون برگ سند از حدود 22 هزار پرونده تازه آزاد شده درباره تحولات مختلف داخلی بریتانیا و دیگر تحولات بین‌المللی در آن سال است. ضمنا بر اساس اطلاع مدیریت اطلاع رسانی آن آرشیو، حدود بیست پرونده مربوط به موضوعات ایران و یا خلیج فارس در سال 1981، به طور موقت یا طولانی مدت در دسترس علاقمندان گذاشته نشده است.
برخی از این موضوعات دارای چندین پرونده هستند که اغلب آنها آزاد شده و تعداد مشخصی از آنها احیانا هنوز از طبقه بندی خارج نشده‌اند. بر اساس تجربه نگارنده از موارد متعدد، آزاد نشدن این قبیل پروندها معمولا به سه دلیل عمده است: اهمیت و حساسیت سیاسی و پایان نیافتن موضوعات، برده شدن نام افرادی که ممکن است آزادسازی و یا انتشار این اسناد به حریم خصوصی آنان لطمه بزند و یا تمام نشدن کار بررسی و بازبینی آنها توسط مسئولان اداره مذکور قبل از انتقال به آرشیو ملی بریتانیا.
اسناد ایران در آرشیو بریتانیا