در شرایط رقابتی حاکم بر بازار، بنگاه‌های اقتصادی ملزم به مدیریت اجزای محصول هستند، زیرا در اقتصاد امروز، حفظ یک مزیت رقابتی به مدت طولانی غیرممکن است. این محیط تجاری رقابتی، مؤسسات را ملزم کرده است که محصولاتی را با کیفیت و مطابق خواست مشتریان، را درحالی که قیمت های فروش کاملاً توسط بازار تعیین می شود تولید کنند. یکی از مهمترین تکنیکهایی که می تواند موسسات را در این راه کمک کند سیستم هزینه یابی هدف می باشد. هزینه یابی هدف یک مقوله استراتژیک در مدیریت هزینه است که به طور عمده تمرکز خود را بر مدیریت هزینه محصولات آتی واحد تولیدی معطوف می کند. در هزینه یابی هدف نگرش این است که چون پس از طراحی یک محصول بخش عمده ای از هزینه های آن تعهد می شود، کاهش هزینه امکان پذیر نخواهد بود مگر با طراحی مجدد محصول، در این تکنیک قبل از مرحله تولید به مدیریت هزینه توجه می شود تا محصولی با بهای تمام شده از پیش تعیین شده تولید و در عین حال سود مورد نظر مدیریت را تأمین نماید. با توجه به جهانی شدن بازارها که در حال حاضر شاهد آن هستیم و مسئله پیوستن به بازار تجارت جهانی، ما ناگزیر به فضای رقابتی قدم می گذاریم و برای بقا در چنین فضایی ناگزیر از اعمال هزینه یابی هدف هستیم.در این مقاله تلاش گردیده است ضمن معرفی نظریه نسبتاً جدید هزینه یابی هدف به تاریخچه، اهداف، تفاوت با نگرش سنتی مدیریت هزینه و نحوه پیاده سازی آن در موسسات پرداخته شده است ،اگرچه هزینه‌یابی هدف در ایران با مشکلات عدیده ای مواجه است ولی مزایا و آینده دنیای تجارت، ما را مجبور به استفاده از این روش بسیار سودمند خواهدکرد.
واژه های کلیدی:
هزینه هدف، مدیریت هزینه، قیمت فروش هدف، طراحی مجدد محصول، بهای تمام شده ی محصول.
مقدمه
نرخ تغییرات اقتصادی و فن آوری دنیا تاکنون، به اندازه چند دهه اخیر نبوده است. نسل حاضر شاهد دگرگونی های شگرفی در حیات خویش است، شتاب وحجم و گسترده دگرگونیها ی مورد نظر آنقدر عظیم است که فرصت شناخت، ارزیابی و بهره برداری به شیوه معمول فراهم نیست، و این امر پدیده ایست که همواره بر نحوه عملکرد سازمانها و شرکتها تاثیرات عمیقی می گذارد و کسانی می توانند از این دریای پر تلاطم به مقصد برسند که با اتخاذ تدابیر مقتضی، امواج خروشان دگرگونیها را تحمل کنند و با استفاده موثر و کارآمد از منابع خود مزیت رقابتی کسب کنند و این امر تحقق نمی یابد مگر با درایت و مهارت : درایتی که خوب تحلیل و مهارتی که خوب عمل کند. همچنین تجربه چند دهه اخیر روشن ساخته که محصولات یک کشور به شکوفایی نخواهد رسید مگر در یک بازار رقابتی بین المللی، چرا که رقابت لازمه ی پیشرفت است. روشهای زیادی برای دستیابی به این مزیت رقابتی وجود دارد که دو روش کلی آن عبارتند از : رهبری قیمت و تنوع محصولات. مفهوم ساده رهبری قیمت پایین نگه داشتن قیمت محصولات در مقایسه با رقبا است. تنوع در محصولات نیز زمانی رخ میدهد که شرکت موقعیت متمایزی در زمینه عملکرد محصول و ارائه خدمات با کیفیت در بازار داشته باشد. با توجه به شرایط بازار و افزایش تنوع محصولاتی که مشتری برای انتخاب در اختیار دارد برای هر شرکتی مهم است که محصولات بهتر، ارزانتر و نوآورانه تری ارائه نماید. افزایش کارائی محصولات خود دارای دو وجه هزینه و عملکرد است به طوری که یک تکنیک موثر وکارآمد طراحی محصول می باید در بر گیرنده هزینه و کارایی مشخص شده باشد.
با گسترش روز افزون مباحث مربوط به سازمان تجارت جهانی پیوستن تدریجی کشورهای مختلف به این سازمان ، لزوم توجه به روش های مدیریت هزینه ، بیش از پیش احساس می شود؛ زیرا کشورهایی که به این پیمان جهانی می پیوندند، به دنبال ساز وکارها و ابزارهایی هستند که بتوانند به دوام و بقا اقتصادی آن ها در بازار پر رقابت جهانی کمک کنند و بتوانند، پیش از ورود به این رقابت همه جانبه، قابلیت های مناسب و آمادگی لازم را کسب کنند. عرضه کنندگانی که بتوانند محصولاتی را با کیفیت و کارکرد مشابه ؛ اما با قیمت های پایین تر به بازار ارائه کنند ، گوی سبقت را از دیگر رقیبان می ربایند و سهم خود را ، در بازار افزایش خواهند داد. بنابراین مدیریت هزینه منطق و رویکردی است که در آن ، با استفاده از برخی روش ها، سعی می شود، بیشترین ارزش با کم ترین قیمت تمام شده ایجاد شود . همان طور که از تعریف بالا بر می آید، مدیریت هزینه تنها به معنای کاهش هزینه نیست بلکه هدف آن ، ایجاد ارزش با کمترین هزینه است ؛ به عبارتی هزینه باید در جایی صرف شود که موجد ارزش باشد. هزینه یابی بر مبنای هدف نیز یکی از روش های مدیریت هزینه است. طبق این روش بر خلاف روش سنتی قیمت گذاری محصولات ، بهای تمام شده محصول تعیین کننده قیمت فروش نیست. در بهایابی بر مبنای هدف اساس کار طراحی محصول به گونه ای است که رضایت مشتری جلب شده و در عین حال شرکت به بهای تمام شده هدف نیز دست یابد.این روش از شیوه های کسب اطمینان نسبت به کفایت سود آوری محصولات می باشد وبرای مدیریت راهبردی سودهای آتی شرکت است. بنابراین ارائه سیستمی هزینه یابی هدف که بتواند شرکتها را در راستای رسیدن به این معیارها یاری دهد، از جمله اهداف نگارش این تحقیق است.
منشأ و تاریخچه هزینه یابی بر مبنای هدف
ریشه ظهور و بروز هزینه یابی برمبنای هدف به جنگ جهانی دوم برمی گردد زمانی که به دلیل کمبود شدید مواد خام، تولید کنندگان، کارخانه های تولیدی تلاش می کردند هزینه ها را کاهش دهند و محصولاتی با قیمت پایین را عرضه کنند این رویکرد مهندسی ارزش نامیده شد. ومفهوم آن را در سال 1960گسترش دادند در دهه ی1960 که آن را عصر محصولات جدید نامیده اند رشد صنایع مختلف همگام با توسعه ماشینی شدن شتاب بیشتری گرفت. در آن زمان تقاضا برای محصولات شگفت آور بود و کانون توجه مدیریت هزینه بر مراحل تولید متمرکز قرار داشت و به نقش برنامه ریزی و طراحی تولید توجه چندانی نداشت. در اوایل دهه1970 ، اشباع بازار و بالا رفتن سطح زندگی مردم شرکت ها را مجبور به تولید محصولات متنوع با ویژگیهای متفاوت نمود و با استفاده از امکانات جدید چرخه عمر محصولات به نفع محصولات بهتر و جدیدتر دائما کوتاه تر شده و از این رو اهمیت مدیریت هزینه را در مرحله برنامه ریزی و طراحی افزایش داد وبالاخره در اواخر۱۹۸۰، هزینه یابی هدف، با استراتژی شرکتها عجین شد و مانند ابزار استراتژیک مدیریت هزینه، برای برنامه‌ریزی سود و نیز برای کاهش هزینه در نظر گرفته شد. که اولین بار در شرکتهای اتومبیل سازی تویتا در ژاپن برای برنامه ریزی هزینه تولید یک خودرو به مبلغ 1000 دلار و در واکنش به شرایط دشوار بازار پا به عرصه وجود گذاشته بود و نام ژاپنی جنکا کایکو به آن اختصاص داده شده بود. در آن زمان بازارهای آسیا انباشته از محصولات شرکتهای غربی بود و مؤسسه های ژاپنی نیز با کمبود منافع و مهارتهای مورد نیاز برای توسعه مفاهیم فنون و ابزارهای لازم برای رسیدن به رقیب پر قدرت خود در زمینه هایی چون ؛ کیفیت، هزینه و کارآیی روبرو بودند. آنان بر این عقیده بودند که در هم آمیختن کارکنان بازاریابی، مهندسی، مالی، تولیدی و برنامه ریزی در یک گروه تخصصی منافع متعددی دارد بنابراین مجموعه ای از ابزار های تخصصی شامل ؛ تحلیل عملیات، مهندسی ارزشها، تحلیل ارزشها و مهندسی همزمان برای تکمیل هزینه های هدف معرفی شد و این امر شرکتهای ژاپنی را در زمینه های طراحی و ایجاد محصول در موقعیتی شاخص و اثر بخش قرار داد . تنها بعد از این تحولات بود که شرکت های اروپایی و آمریکایی به ارزش هزینه یابی هدف پی بردند.
معرفی هزینه یابی بر مبنای هدف
در چرخه حیات از مرحله طراحی تا عرضه محصول به بازار تا کنون یک تعریف عمومی و پذیرفته شد ه ای از هزینه یابی بر مبنای هدف بدست نیامده است . مصادیقی از تعاریف مختلف ارائه شده در مورد آن را می توان به شرح زیرمورد اشاره قرار داد:
تعریف کوپر در سال 1999: » مقصود هزینه یابی بر مبنای هدف ، شناسایی هزینه های تولیدی یک محصول پیشنهادی است تا وقتی که محصول به فروش می رسد، سود دلخواه و مورد نظر را ایجاد کند«
هورواث در سال 1993 میلادی: » هزینه یابی برمبنای هدف مجموعه ای از روشها و ابزارهای مدیریت جهت هدایت هزینه ها و فعالیتها در طراحی و برنامه ریزی برای محصولات جدید است که مبنایی برای کنترل در مراحل بعدی عملیات به وجود می آورد تا نهایتاً سود هدف از طریق چرخه حیات محصول فراهم شود« .
کیتر در سال 1993 میلادی: »در واقع هزینه یابی هدف یک تکنیک تعیین و اندازه گیری بهای تمام شده نیست بلکه یک برنامه جامع کاهش هزینه است که حتی قبل از اولین مراحل تولید یک محصول شروع می شود« .
تعریفی که شاید بتوان آن را جامع تر و کامل تر از بقیه دانست ، تعریفی است که کوپر و اسلاگمولدر در کتاب خود آوردند:
» هزینه یابی هدف، یک رویکرد ساختار یافته برای تعیین هزینه در طول عمر محصول است، به گونه‌ای که تعیین کند محصول موردنظر با چه شاخص‌های عملکردی و کیفیتی می باید تولید شود تا در هنگام فروش با قیمت پیش‌‌بینی شده، به میزان سود دلخواه در طول عمر خود دست یابد در این روش بهای تمام شده بعنوان یک ورودی در فرآیند طراحی محصول داده می شود ، نه بعنوان حاصل فرآیند طراحی یا بعنوان خروجی «
در حقیقت هزینه یابی هدف رویکردی است برای رسیدن به بهای محصول یا خدمات در شرایطی که قیمت بر اساس رقابت تعیین می شود و سود مورد انتظار از پیش تعیین شده است. بنابراین در معادله کلی (بهای تمام شده-فروش=سود)، فروش و سود از پیش تعیین شده و قطعی فرض می شود لذا باید هزینه و بهای تمام شده را به سطحی رساند که با فرض قیمت از پیش تعیین شده فروش و حداقل سود انتظاری، هزینه ها از سطح و میزان پیش بینی شده فزونی نیابد. طرح ریزی هزینه ها، مدیریت هزینه ها وکاهش هزینه ها به ضرورت با ید در مراحل آغازین طراحی و تولید یک محصول صورت گیرد تا بتواند باعث کاهش هزینه های چرخه حیات یک محصول شود. روش هزینه یابی بر مبنای هدف، دارای تمامی عناصر سه گانه تشکیل دهنده مدیریت هزینه راهبردی ، یعنی کیفیت، هزینه و زمان است و به مدیریت هزینه می پردازد."
فرایند های هزینه یابی هدف:
مراحل هزینه یابی هدف، شامل سه بخش عمده است :
الف – هزینه یابی محرک بازار : این مرحله از هزینه یابی هدف، به دنبال دستیابی به موارد زیر است:
۱- برقراری هدف‌های بلندمدت فروش و سود
۲- تعیین قیمت فروش
۳- تعیین حاشیه سود هدف
۴- تعیین هزینه مجاز
ب– هزینه یابی هدف سطح محصول : فعالیت هایی که در این مرحله انجام می‌گیرند، به سه بخش تنظیم می شوند:
۱- تعیین هزینه هدف سطح محصول؛
۲- نظم بخشیدن به هزینه یابی هدف با نمایش پیشرفت کار و استفاده از قاعده اصلی هزینه یابی هدف؛
۳- استفاده از مهندسی ارزش و سایر تکنیک، برای دستیابی به هزینه هدف سطح محصول.
ج – هزینه یابی هدف سطح قطعات : پس از تکمیل هزینه یابی هدف سطح محصول، مرحله سوم، یعنی هزینه‌یابی سطح قطعات شروع می شود که هزینه هدف، سطح محصول را به سطح قطعات منتقل می کند. هزینه های هدف سطح قطعات مشخص می کنند که شرکت آمادگی دارد چه مبلغی را برای خرید قطعات مورد نیاز محصول خود بپردازد. در این فرایند از هزینه یابی درون سازمانی برای رسیدن به هدف یا باز کردن مجراهای ارتباطی جدید در بین تامین کنندگان قطعات، مشتریان و طراحان محصول استفاده می شود.
شش اصل عمده در هزینه یابی هدف :
.1هزینه یابی مبتنی بر قیمت : سیستم هزینه های هدف، هدف هزینه ای را براساس تخمین قیمت محصول در بازار رقابتی و تعیین میزان سود مورد نظر و کاستن این دو مقدار از یکدیگر تعیین می کند. یعنی حد هزینه مجاز را برای دستیابی به سود مشخص، براساس قیمت بازار، برآورد می کند.
. 2تمرکز بر مشتری: در سراسر فرایند هزینه یابی هدف، نظر مشتری پیوسته مورد توجه قرار می گیرد و خواسته‌های وی در مورد کیفیت، قیمت و کارکرد به طور همزمان در محصول و تصمیم‌های ساخت و تجزیه و تحلیل اعمال می شود. تمرکز بر مشتری از راه توسعه فعالیت های مهندسی صورت می‌پذیرد.
. 3تمرکز بر طراحی : در سیستمهای هزینه یابی هدف، طراحی محصولات و فرآورده های اصلی مدیریت هزینه مورد توجه قرار می گیرد، به صورتی که در زمینه طراحی زمان بیشتری صرف می شود و با حذف مراحل پرهزینه و وقت‌گیر، زمان لازم برای ورود محصول به بازار کاهش می یابد.
. 4 عملکرد متقابل: در سیستم هزینه یابی هدف، گروه‌های عملیاتی و تولید را اعضای بخش طراحی و مهندسی تولید، خط تولید، فروش و بازاریابی، واحد تدارکات، دایره حسابداری صنعتی، دایره خدمات و پشتیبانی تشکیل می‌دهند و از افراد خارج سازمان، از قبیل: تأمین کنندگان قطعات، مشتریان، فروشندگان، توزیع کنندگان، ارایه-کنندگان و عرضه‌‌کنندگان مواد اولیه نیز بهره گرفته می شود.
. 5 جهت گیری در چارچوب چرخه عمر محصول: در هزینه یابی هدف، تمامی هزینه های مربوط به یک محصول طی عمر آن، از قبیل: قیمت خرید، هزینه‌های عملیات، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات و هزینه های توزیع مورد توجه قرار می گیرد و هدف، حداقل کردن هزینه های طول دوره عمر محصول برای مصرف کننده و تولیدکننده است.
.6مشارکت در زنجیره ارزش: تمامی عناصر زنجیره ارزش، از قبیل: تامین‌کنندگان قطعات، فروشندگان، توزیع کنندگان و ارایه کنندگان خدمات در هزینه یابی هدف مورد توجه قرار می‌گیرند. هزینه یابی هدف، تلاشهای مربوط به کاهش هزینه ها را از راه ایجاد یک رابطه همکاری با اعضای خارج از سازمان در سراسر زنجیره ارزش انجام می دهد.(عبدی،۱۳۸۱: ۶-۵(،
.مقایسه سیستم هزینه یابی هدف با سایر سیستم های هزینه یابی
الف.سیستم سنتی هزینه یابی وسیستم هزینه یابی بر مبنای هدف
در سیستم های رایج و سنتی، که محیط فعالیت های تجاری و تولیدی رقابتی نبود و یا دست کم با فشارهای شدید و روز افزون کنونی روبرو نبودند؛ این گونه عمل می شد که ابتدا هزینه های عمده ای صرف تحقیق و طراحی یک محصول می شد؛ سپس محصولات طراحی شده، به تولید انبوه می رسید و در راستای سیستم های رایج هزینه یابی، بهای تمام شده ی آن تعیین می شد. در مرحله بعد، با توجه به سود مورد نظر مدیریت، درصدی از بهای تمام شده به عنوان سود به آن افزوده می شد و سرانجام محصول با قیمتی مشخص به بازار عرضه می شد. این سیستم قیمت گذاری نامیده می شود. (John J. &. …1996)
ویژگی این نوع سیستم قیمت گذاری، این است که فرآیندهای تولیدی آن تنها تحت تأثیر مدیریت می باشد و مشتری هیچ تأثیری در تعیین نوع فر آیندهای تولیدی ندارد ؛ یعنی فر آیندهای تولیدی بر اساس خواست ها و نیازهای مشتری طراحی نمی شود . سود مورد نظر هم بر اساس خواست مدیریت و معیارهای او تعیین می شود. بنابراین با توجه به این که هم بهای تمام شده و هم سود تحت نفوذ و تأثیر عملکرد مدیر است، قیمت فروش به عنوان یک متغیر وابسته بر اساس دو عامل بالا و به عنوان خروجی این سیستم مطرح می شود .مشخص است که بر اساس این سیستم قیمت گذاری کمتر می توان رقیبان را تحت تأثیر قرار داد، و نرمش لازم در آن روش وجود ندارد.
در سیستم هزینه یابی بر مبنای هدف، قیمت به عنوان یک متغیر مستقل مطرح می شود، یعنی قیمت بازار بر اساس تحقیقات بازاریابی و با معرفی ویژگی ها، کارکردها و خصوصیات محصول و معرفی کامل محصول تعیین می شود. سپس مدیریت ، سود مورد نظر خود را ، بر اساس معیارها و اهداف از پیش تعیین شده، در مورد هر محصول ارائه می کند و بهای تمام شد ه ی محصول که ما آن را بهای تمام شده هدف یا بهای تمام شده مجاز می نامیم ، حاصل می شود.
هزینه یابی سنتی:
طراحی محصول وخدمات اندازه گیری بهای تمام شده افزودن سود مورد نظر مدیریت تعیین قیمت فروش بازار
هزینه یابی بر مبنای هدف:
بازار تعیین قیمت فروش کسرنمودن سود مورد نظر مدیریت تعیین یهای تمام شده هدف طراحی محصول وخدمات
ب.سیستم هزینه یابی یر مبنای هدف وهزینه یابی بر مبنای فعالیت
برخی از شرکتها از سامانه مدیریت مبتنی بر مبنای فعالیت استفاده می کنند. با وجود آنکه مدیریت مبتنی بر فعالیت نسبت به مدیریت سنتی برتری دارد، اما یک چهارچوبی کافی برای مدیریت هزینه نمی باشد. زیرا تضمینی وجود ندارد که ارزش یک فعالیت ایجاد شده به وسیله تلاش مدیریت مبتنی بر هدف، نیازهای واقعی مشتریان را منعکس کند و به افزایش رضایت مشتریان منجر شود. به دلیل اینکه در کوتاه در کارایی و اثر بخشی فعالیتهای موجود موثر است، ممکن است منجر به مدیران را به کاهش سودآوری و تهدید بقا در بلند مدت شود.
پ. سیستم هزینه یابی بر مبنای هدف و کایزن
کایزن به معنای تغییر و بهبود مستمر و مداوم تؤام با مشارکت همه افراد در یک شرکت یا یک سازمان است . جنکا ( کایزن ) در واژه ژاپنی بعنوان مکانیسم کاهش و اداره هزینه ها استفاده شده است و عبارتست از بهبود فرآیند مبالغ تفاضلی به جای نوآوریهای عظیم ، تفاوت اصلی بین هزینه های هدف و کایزن در مرحله تولید به کار برده می شود.
کایزن مستقیماً به سیستم های هزینه یابی هدف مرتبط است و استفاده از آن همراه با هزینه یابی بر مبنای هدف به تولید کننندگان کمک می کند تا با اهداف کاهش هزینه در مرحله طراحی در چرخه توسعه محصول دست یابند . جنکا کایزن به کاهش هزینه ها در مراحل تولید تأکید دا رد، در حالیکه جنکا کیکاکو(هزینه یابی هدف) جهت دستیابی به قیمت تمام شده هدف طراحی می شود که از طرف بازار تعیین می گردد . هزینه یابی کایزن عبارتست از بهره برداری کامل از توان کاهش هزینه ها ست . این امر از طریق تطبیق قدم به قدم هدف به وجود آمده است و با بهبود مستمر تحقق می یابد.
کایزن ابزاری برای تحقق هدف سودآوری کوتاه مدت است. در حالیکه هزینه یابی هدف بر سود آوری بلند مدت تمرکز می کند. مهمترین شباهت آنها شاید تمرکز آن دو بر کنترل رو به جلو »پیشرو« در مقابل کنترل رو به عقب » بازخور« غربی است.
مزایای به کارگیری هزینه یابی بر مبنای هدف
هزینه یابی هدف یک ابزار راهبردی قوی است که سازمان ها را همزمان قادر به یافتن سه بعد کیفیت، هزینه و زمان می کند و هزینه ها را قبل از وقوع کنترل می کند. اگر در اجرا و حفظ یک سامانه‌ی هزینه یابی هدف مؤثر، موفق باشیم، قادر به انجام مواردی به شرح زیر خواهیم بود:
•هزینه یابی یک ابزار مدیریتی برای دستیابی به طراحی موفق محصول است، البته نه با استناداطلاعات تاریخی.
• قیمت قابل اتکایی است که از فرآیند توسعه محصول ناشی می شود. این نتایج در بازار و از سود
فرآیند توسعه محصول ناشی می شود.
• بدلیل جهت یابی در بازار، هزینه یابی بر مبنای هدف استراتژی بلند مدت در بازار را در نظرنمی گیرد.
• تعیین اثر بخش تر هزینه های مورد انتظار تولیدی
• شناسایی ویژه نیازهای واقعی مشتریان
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 13 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله هزینه یابی بر مبنای هدف