تعریف سوختن: ترکیب مواد با اکسیژن را سوختن می نامند.
انواع سوختن: سوختن از نظر سرعت ترکیب اکسیژن با مواد به دو دسته تقسیم می شود.
الف: سوختن کند (بطئی)
سوختن تند (آتش)
الف: سوختن کند (بطئی): هر گاه اکسیژن با ماده ای آرام آرام ترکیب شود بوطری که تولید شعله ننماید، سوختن کند نامیده می شود مانند: زنگ زدن آهن – سوختن غذا در بدن – اکسید شدن مس و غیره، به این سوختن اکسیداسیون هم گفته می شود.
ب: سوختن تند (آتش): هرگاه اکسیژن با ماده ای سریع ترکیب شود بطوری که تولید شعله نماید، سوختن تند یا آتش نامیده می شود.
تعریف شعله: هر ماده ای که با اکسیژن ترکیب شود و تولید نور و حرارت نماید، نور حاصل را شعله گویند.
آتش برای بشر بسیار مفید بوده و کاربرد آن در اکثریت صنایع و منازل و بیمارستانها و غیره مشاهده می گردد. این نوع آتش ها که در جهت خدمت به بشر بکار می روند آتش های مفید یا قابل کنترل یا آتش های خواسته نامیده می شوند.
اگر آتش از کنترل خارج شود یا آتشی ناخواسته بوجود آید به آن آتش سوزی گویند.
آتش سوزی همیشه خسارات مالی و حتی جانی را بدنبال دارد.
عوامل بوجود آمدن آتش: آتش از سه عامل تشکیل می گردد:
الف: مادة سوختنی
ب: حرارت
ج: اکسیژن
الف: ماده سوختنی: ابتدا باید ماده ای باشد که بسوزد مثلاً چوب – پارچه – کاغذ – نفت – گاز و هر ماده ای که میل ترکیبی با اکسیژن داشته باشد* ماده سوختنی نامیده می شود.
ب: حرارت: هر ماده ای جهت سوختن باید گرم شود مثلاً قوتی کبریت روشن زیر کاغذ قرار گیرد، کاغذ را گرم می کند، وقتی گرما به حد معینی رسید، کاغذ آتش می گیرد، پس برای آتش گرفتن مواد، حرارت لازم است.
ج: اکسیژن: هر ماده ای برای سوختن به اکسیژن نیاز دارد، اگر شمع را در داخل ظرفی قرار داده و درب آن را ببندیم، بطوری که هوا وارد ظرف نشود شمع خاموش می شود، ملاحظه می گردد که آتش به اکسیژن نیاز دارد تا باقی بماند.
برای سادگی در یادگیری مطلب در آتش نشانی سه عامل تشکیل دهندة آتش را به شکل مثلث نشان می دهند که به آن مثلث آتش می گویند.
تجربه نشان داده است که در اکثر محیط ها سه عامل آتش سوزی وجود دارد مثلاً در یک اطاق، ماده قابل اشتعال وجود دارد مانند فرش،
- حرارت وجود دارد مانند حرارت یک بخاری
- اکسیژن هم در هوا وجود دارد
ولی آتش سوزی رخ نمی دهد، لذا باید عنوان نمود که برای آتش گرفتن یک مادة قابل اشتعال سه شرط لازم است یعنی ماده قابل اشتعال باید دارای سه شرط باشد تا آتش بگیرد.
الف: ماده قابل اشتعال باید در حال بخار باشد
ب: اکسیژن باندازه کافی وجود داشته باشد
ج: حرارت به میزان کافی باشد
الف: مادة قابل اشتعال باید در حال بخار باشد: تمامی مواد قابل اشتعال برای آتش گیری باید به بخار تبدیل شوند و طبعتاً به شکل گازی باشند. این بخار یا گاز باید به مقداری باشد که با اکسیژن محیط مخلوط قابل اشتعالی را بوجود آورد. اگر این مخلوط تشکیل نگردد عمل آتش سوزی صورت نمی گیرد، مثلاً گازوئیل به صورت مایع نمی شوزد و باید به بخار تبدیل گردد و با اکسیژن مخلوط قابل اشتعالی ایجاد نماید، حتی چوب برای سوختن باید به بخار تبدیل شود ولی در چوب عمل تبدیل به بخار توسط شکستن مولکولها صورت می گیرد.
ب: اکسیژن به اندازه کافی وجود داشته باشد: میزان اکسیژن محیط باید به اندازه ای باشد که مخلوط قابل اشتعالی را بوجود آورد که این میزان اکسیژن دارای یک حداقل و یک حداکثر می باشد. در موارد مختلف این میزان متفاوت است مثلاً در گاز شهری برای اشتعال سریع (انفجار) نیاز به 2/85 الی 8/95 اکسیژن می باشد، کمترین مقدار اکسیژنی که مواد خاص در آنها می سوزد 3% می باشد.
ج: حرارت به میزان کافی باشد: مواد قابل اشتعال برای آتش گیری نیاز به حرارت دارند و حرارت باید به اندازه ای باشد که ماده را به نقطه اشتعال برساند.
نقطة اشتعال: کمترین درجه حرارتی را که یک ماده باید دریافت کند تا آنقدر بخار قابل اشتعال متصاعد نماید که با دریافت شعله یک احتراق موقتی و کوتاه بوجود آورد و عمل احتراق ادامه نیابد. اگر بخواهیم عمل احتراق ادامه یابد باید مادة قابل اشتعال را به نقطة آتش برسانیم.
نقطة آتش: کمترین درجه حرارتی را که یک ماده باید دریافت کند تا با رسیدن منبع آتش زنه مشتعل و با دور کردن منبع آتش زنه فوق قادر به اشتعال باشد، نقطه آتش نامند، بطوری که ملاحظه می شود اختلاف بین نقطة آتش و نقطه اشتعال در این است که درجة حرارت مورد لزوم در نقطة اشتعال فقط برای یک احتراق موقتی می باشد و در صورتیکه در نقطة آتش درجه حرارت باید آنقدر بالا باشد که بتواند احتراق ادامه یابد درنتیجه حرارت نقطة آتش کمی بالاتر از نقطه اشتعال است. ملاحظه می شد که جهت انجام احتراق در دو حالت بالا حتماً منبع آتش زنه نیاز می باشد. ولی گایه حریقها بدون منبع آتش زنه صورت می گیرد بدین صورت که حرارت مادة قابل اشتعال را درجه خودسوزی می رساند.
درجه حرارت خودسوزی: کمترین درجه حرارتی را که یک مادة قابل اشتعال بدون احتیاج به منبع آتش زنه ؛خود به خود؛ مشتعل شود درجه حرارت خودسوزی گویند.
** اطفاء یا خاموش کردن آتش **
مثلث آتش را درنظر بگیرید جهت خاموش کردن آتش کافی است که یک ضلع مثلث را قطع نماییم: برای این عمل هر ضلع مثلث به روشی خاص قطع می گردد و درنتیجه سه روش جهت خاموش کردن آتش بکار می رود.
1- روش سرد کردن
2- روش خفه کردن
3- روش جداسازی
1- روش سرد کردن: همانطور که از نامش پیداست با قطع ضلع حرارت انجام پذیر است، برای انجام این عمل بهترین ماده، آب می باشد که اکنون در تمام آتش نشانی ها مرسوم می باشد. بعنوان مثال آتش سوزی چوب را می توان بیان کرد. وقتی چوب دچار آتش سوزی می گردد، اگر روی آن آب ریخته شود خاموش می شود.
2- روش خفه کردن: این عمل با قطع ضلع اکسیژن امکان پذیر است یعنی اگر ضلع اکسیژن در مثلث آتش قطع گردد حریق خاموش می شود. این عمل در آتش نشانی با پودر خاموش کنندة آتش نشانی صورت می گیرد و اگر آتش سوزی بزرگ باشد با کف آتش نشانی آن را خفه می کنند. در آتش سوزیهائی که وسایل و ادوات آتش نشانی وجود ندارد می توان از وسایل ساده نیز استفاده کرد مثلاً یک پتوی خیس می تواند یک شبکه نفت را خاموش کند و یا یک درب تابه می تواند روغن مشتعل در تابه را خامش کند، حتی خاک و ماسه می تواند، مایع نفتی که روی زمین جاری است و آتش گرفته را خاموش نماید.
3- روش جداسازی: هرگاه بتوانیم در آتش سوزیها از رسیدن مادة سوختنی به شعله جلوگیری بعمل آوریم، آتش خاموش می شود مانند بستن شیر گاز که از رسیدن گاز به شعله جلوگیرر و درنتیجه آتش خاموش می شود که به این عمل جداسازی گویند.
جداسازی یک روش خاموش کردن آتش است که در بسیاری از موارد ابزار چندانی نیاز ندارد. مثلاً وقتی کالائی دچار آتش سوزی می گردد اجناس اطراف آن را دور می نمائیم تا از سرایت آتش به اجناس دیگر جلوگیری بعمل آید و یا وقتی در جنگل درختی دچار آتش سوزی می گردد جهت جلوگیری از سرایت آتش به درخت های دیگر، درخت های اطراف محل آتش سوزی را قطع می کنند و شعله در وسط باقی می ماند و چون مادة سوختنی در دسترس ندارد خود به خود خاموش می گردد.
دسته بندی آتش سوزی: آتش سوزی را از نظرهای مختلفی دسته بندی می کنند مثلاً نوع مادة سوختنی – از نظر نوع اطفاء – از نظر رنگ شعله و غیره. ساده ترین دسته بندی از نظر مادة سوختنی است.
آتش سوزی از نظر مادة سوختنی: مواد در طبیعت به سه شکل وجود دارند.
1- جامد
2- مایع
3- گاز
1- آتش سوزی جامدات قابل اشتعال: هرگاه مادة سوختنی مشتعل شود و از خود خاکستر بجا بگذارد. این نوع آتش سوزی را آتش سوزی جامدات گویند و بهترین روش برای خاموش کردن آن، روش سرد کردن می باشد. در این نوع آتش سوزیها عمل سرد کردن با آب صورت می گیرد پس حریق جامدات را با آب خاموش می کنیم.
در صورت حریق جامداتن وضعیت های خاص و یا شرایط خاص نیز وجود دارد.
الف: آتش سوزی وسایل برقی: آتش سوزی وسایل برقی جزء آتش سوزیهای جامدات با شرایط خاص می باشد یعنی نمی توانیم آنها را با آب خاموش کنیم، زیرا احتمال برق گرفتگی در آنها وجود دارد. در این نوع آتش سوزیها ابتدا باید برق را قطع و سپس با خاموش کننده های CO2 (گاز کربنیک) حریق را اطفاء نمود.
آتش سوزیهای وسایل برقی معمولاً به دلایل زیر بوجود می آیند:
1- استفاده از سیم های نامناسب برای وسایل برقی
2- اتصالی در یک قسمت از سیستم برق رسانی
3- اتصالی در اثر فرسودگی عایق های لاستیکی سیم ها
4- استفاده از فیوزهای نامناسب
5- استفاده از یک پریز برای چند وسیلة برقی
6- استفاده از وسایل برقی معیوب و دست کاری آنها توسط افراد ناوارد
7- استفاده افراد ناوارد از وسایل برقی و ادوات برقی
ب: فلزات قابل اشتعال: بعضی از فلزات مانند سدیم – پتاسیم – کلسیم – آلومینیم – منیزیم و باریم دارای خاصیت اشتعال شدید می باشند و در موقع آتش سوزی با نور ذخیره کننده ای می سوزند، برای خاموش کردن این فلزات ماسة صددرصد خشک و پودر خشک مخصوص فلزات مفید می باشد، برای مثال می توان به بررسی یک فلز پرداخت:
** سدیم **
مشخصات: فلزی نورم، نقره ای رنگ – روی آب شناور می ماند (وزن حجمی 97%) با آب شدیداً فعل و انفعال شیمیایی همراه با شعله انجام می دهد. بخارات آن شدیداً تحریک کننده است.
نحوة نگهداری: این فلز را در ظروف شیشه ای درحالیکه در زیر مواد نفتی قرار گرفته است نگهداری و حمل و نقل می کنند.
خطرات: سدیم در تماس با رطوبت هوا باعث تجزیة آنها گردیده و تولید گاز هیدروژن و حرارت کافی برای شعله ور شدن آن می نماید.
آتش سوزی: هنگام آتش سوزی سدیم باید از دستگاه تنفسی و البسه کاملاً استحفاظی جهت جلوگیری از هرگونه تماس با این فلز استفاده گردد. در اطفاء این آتش سوزی نباید به هیچوجه از آب و یا هرگونه مادة اکسیژن دار استفاده نمود. جهت خاموش کردن آتش سوزی سدیم باید از ماسة صددرصد خشک و پودر شیمیائی مخصوص استفاده گردد.
تذکرات مهم: در محلهایی که سدیم نگهداری می گردد بهتر است وسایل حفاظتی در دسترس افراد باشد، در صورتیکه هیچگونه وسایل حفاظتی در دسترس نباشد باید سریعاً محل را ترک کرد.
ج: آتش سوزی گردها و مواد منفجره: منظور از مواد منفجره در این بحث مواد منفجره از نوع سبک یا تجاری می باشد مانند انواع باروتها، دینامیت ها – چاشنی ها و غیره، اگر در این گونه مواد منفجره آتش سوزی رخ دهد بلافاصله تمام مواد در یک لحظه با انفجار از بین می روند و قدرت پرتاب تکه های ناشی از انفجار در اینگونه مواد تا شعاع 200 متر می باشد. بنابراین مبارزه با این مواد زمانی آغاز می شود که آتش به آن نرسیده باشد و باید از سرایت آتش به این مواد جلوگیری شود و برای مبارزه باید به موارد زیر توجه کرد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 15 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله آتش سوزی