خانه‌های تاریخی کاشان، گنجینه‌ای گرانبها از معماری اصیل ایرانی
آنگاه که بر اثر بریدگی فرهنگی، رشته های اصالت دیرین، گسسته و آثار آن در همه جا و همه چیز نمایان شد، تمایل به یافتن هویت اصیل خود فزونی یافت. در این میان آثار معماری گذشته نیز همچون سایر گزینه هایی که نشانه ای از اصالت گذشته ما داشتند، نیازمند بازشناسی و معرفی شدند تا گوهرهای فرو خفته و خاک گرفته بار دیگر به جلوه گری بپردازند.
هر چند معماری کهن این سرزمین، تاریخی چند هزار ساله را پشت سر دارد اما تلاش هایی که جهت شناسایی و معرفی آثار به جامانده صورت گرفته، سابقه ای کوتاه دارد و تنها یک دهه است که دلسوزان فرهنگ و هنر این مرز و بوم به صورت جدی به بازنگری و بازسازی این آثار گران سنگ روی آورده و کوشیده اند گردوغبار قرون را، از چهره این گوهرهای تابناک بزدایند.
بافت تاریخی کاشان یکی از همین گنجینه ها است که گوهرهای چشم نواز و خیال انگیز زیادی را در دل خود دارد و علیرغم توجهات به عمل آمده، اقدامات و تصمیمات موثرتری را جهت احیا» و بازشناسی می طلبد.
کاشان به عنوان یکی از مهم ترین قطب های گردشگری کشور با آثار باستانی برجسته، بناهای تاریخی و معماری کهن و شایان تحسین خود، از دیرباز مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است.
وجود آثار باستانی غارنشینان کفتارخون با قدمت 45 هزارساله، تپه های تاریخی و 9000 ساله سیلک، در کنار بافت تاریخی و بقعه های متعدد امامزادگان، غنای خاصی به این شهر تاریخی بخشیده است.
کاشان که تا اواخر حکومت قاجار بافت ارگانیک خود را در محدوده تاریخی خود حفظ کرده بود، از آغاز دوران پهلوی دوم به موازات دگرگونی های مختلف در عرصه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی رو به گسترش نهاد و همگام با توسعه های شهری، تغییرات کالبدی چندی را پذیرا شد.
شهر کاشان با 8 هزار و 500 هکتار وسعت یکی از شهرهای مهم کشور از نقطه نظرهای مختلف اقتصادی، مذهبی، علمی، صنعتی، تاریخی و گردشگری به شمار می رود که با توجه به قرار گرفتن آن در مسیر شاهراه تهران به جنوب کشور، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
کاشان که در پهنه بندی جغرافیایی اقلیمی، تابستان هایی بسیار گرم و خشک و زمستان هایی نسبتا سرد را به خود می بیند در حاشیه کویر، کم آب اما سرسبز، جمعیتی نزدیک به 300 هزار نفر را در خود جای داده است.مردم کاشان، مردمانی فعال و سخت کوش در عرصه های مختلف و در عین حال بسیار مهمان نواز هستند.دارالمومنین قدیم، اینک شهری است که علیرغم تغییرات گسترده زندگی شهری همچنان سعی در حفظ هویت تاریخی مذهبی خود دارد.
شهری که با صدها مسجد، حسینیه، بقعه امامزاده ها، بناها، بازار و باغ های تاریخی خود، گنجینه ای از بناهای تاریخی و جاذبه ای خاطره انگیز برای گردشگران به شمار می رود.
محدوده 500 هکتاری بافت قدیم، عرصه ای گسترده و نیاز از آمیختگی خشت و گل، گچ و کاشیکاری، مقرنس کاری و ... است که با بهره گیری هنرمندانه و استادانه از شرایط محیطی و اقلیمی کاشان 48 محله، 50 گذر،74 آب انبار، بازار، حدود 250 خانه قدیمی و... و به بیان شیواتر روی هم رفته بیش از 980 اثر تاریخی و معماری را در دل خود جای داده است.
این بناها شامل محله سلطان امیراحمد، محله سوریجان، مسجد و مدرسه آقابزرگ، حمام سلطان امیراحمد، بقعه سلطان امیراحمد، خانه های تاریخی بروجردی ها، طباطبایی ها، عباسیان، عامری ها ، احسان، قرائتی، تبریزی ها، عطارها، آل یاسین، تاج و ده ها نمونه دیگر است.
بافت تاریخی کاشان با 500 هکتار مساحت، در حال حاضر بخش کوچکی از شهر 8 هزار و 500 هکتاری کاشان را تشکیل می دهد و علی رغم از دست دادن جمعیت قدیمی، هویت تاریخی - مذهبی خود را حفظ کرده است. با تشکیل هیئت امنا»، مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان، طی طرحی مدون، خریداری و بازسازی خانه های تاریخی بافت قدیم آغاز و در قدم اول خانه معروف طباطبائی ها که تبدیل به مخروبه شده بود، خریداری و مرمت شد.
پس از آن خانه های عباسیان، عامری ها، تبریزی ها، قرائتی و ... و حمام سلطان امیراحمد، خریداری و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این بازسازی ها، در کنار برگزاری سالانه جشنواره هایی نظیر جشنواره گل و گلاب، جشنواره انار و ... توجه بیشتر گردشگران داخلی و خارجی به کاشان و بازدید آنها از این شهر را در پی داشته و توانسته در توسعه صنعت گردشگری منطقه و رشد بازده این صنعت در منطقه کاشان نقش بسزایی داشته باشد.
کاشان - خانه‌های تاریخی کاشان به عنوان گنجینه‌ای گرانبها از معماری اصیل ایرانی از جاذبه‌های این شهر برای هر گردشگری است.
خانه‌های تاریخی کاشان، چون نگینی بر انگشتری آثار تاریخی این شهرستان، جلوه نمایی می‌کند و گردشگران خوش ذوق و هنردوست سراسر ایران بلکه سراسر جهان را به خود جلب کرده اند.
این خانه ها، ویژگیهای زیبا و منحصر به فرد معماری اصیل ایرانی و اسلامی را به گونه‌ای در خود جای داده‌اند که تحسین یک یک بازدیدکنندگان را بر می انگیزد.
حدود ۲۳۸سال پیش، زلزله مهیبی، شهر کاشان که در آن زمان در زمره یکی از زیباترین شهرهای جهان بود را به کلی ویران کرد و آثار و بناهای منحصر بفرد آن نابود شد، اما بعد از آن زلزله، والی مقتدر کاشان، مرحوم عبدالرزاق خان، این خطه را بازسازی کرد.
از این رو بیشتر خانه‌های تاریخی این شهرستان، مربوط به دوران قاجاریه و بعد از این زلزله است .
معماری خانه‌های تاریخی این شهر، با توجه به فرهنگ مردم این دیار و نیز اقلیم خاص آن، ویژگیهای ممتازی دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان، در مورد معماری کلی اکثر خانه‌های تاریخی کاشان، چنین می‌گوید: بیشتر این خانهها به شکل گودال باغچه، گود برداری شده و حیاط آنها، عموما ۴متر از سطح کوچه، پایین تر است.
محسن عبداللهی روز `پنجشنبه در گفت و گو با ایرنا، اظهار داشت: این ویژگی ، دسترسی به قناتهای شهر را آسانتر ، خانه را در برابر زلزله مقاوم و در خنک کردن هوای گرم تابستان کاشان نقش مهمی ایفا می‌کند به گونه‌ای که دما در سردابهای (زیرزمینها) این خانهها بین ۱۵تا ۲۰درجه پایین تر از دمای بیرون است.
وی، با اشاره به چگونگی شکل‌گیری فضا در خانه‌های تاریخی کاشان، خاطرنشان کرد: این خانهها دارای ، سردر ورودی با کوبه‌های ورودی زنانه و مردانه جداگانه ، هشتی ورودی شامل دالان ورودی پیچ دار در پشت سر در و سکوهای پیرنشین در خارج از خانه است .
عبداللهی افزود: اتاقها و فضاهای خانه، در یک، دو، سه و یا چهار طرف حیاط خانه شکل گرفته‌اند و بیشتر شامل یک اتاق شاه‌نشین سه یا پنج و حتی هفت دری، با تزیینات زیبایی همچون گچبری، آینه کاری و نقاشی هستند که توسط راهروهایی به یکدیگر مرتبط می‌شود.
موسس و مدیر خانه هنرمندان کاشان، در مقاله خانه تاریخی تاج، نیز خانه های تاریخی کاشان را به ۲دسته تقسیم می‌کند و می‌نویسد: دسته اول، خانه های ساده بیرونی و اندرونی گودال باغچه‌ای است که اکثریت خانه‌های کاشان را تشکیل می‌دهد و دسته دوم خانه‌های بزرگ و با عظمت اشراف‌نشین است .
سید علی اکبر حلی، درونگرایی این خانهها را نخستین ویژگی آنها دانسته و آورده است: بیرون خانه‌های تاریخی کاشان دیواری کاهگلی و بسیار ساده است و درون انها دارای عظمت و شکوه معماری اصیل ایرانی است.
وی، با اشاره به ویژگی خط آسمان در معماری خانهها و شهر کاشان، می‌نویسد : در کنار خانه عباسیان، به عنوان ارزشمندترین اثر مسکونی دوران قاجاریه در جهان، خانه‌های تاج و رزاقیان با وسعت محدود بسیار نجیب و ساده قرار گرفته است، اما بام همه این خانهها همتراز است.
حلی، این موضوع را یکی از ویژگیهای مردم شناسی در کاشان می‌داند چرا که ثروتمندان و متمولان این شهر، با وجود توان مالی زیاد، خانه‌های خود را مرتفع نساخته‌اند تا بدین وسیله دیگر خانهها تحقیر نشده و آفتاب و نور از آنها گرفته نشود.
ا در بین این خانه ها، دو خانه طباطبایی‌ها و بروجردی ها، از شهرتی ویژه برخوردارند و بیشتر مواقع با هم از آنها یاد می‌شود.
خانه تاریخی طباطبایی ها، در جوار بقعه متبرک امامزاده سلطان امیر احمد(ع ) کاشان در زمینی به مساحت ۴هزار و ۷۳۰متر مربع به دست معمار چیره دست کاشانی، استاد علی مریم، بنا شده است.
این خانه زیبا، دارای دو قسمت اندرونی و بیرونی است که بخش اندرونی آن دارای دو حیاط، بخش بیرونی دارای یک حیاط مرکزی است و یک حیاط نیز برای خدمه تعبیه شده است.
حسین علی پور مدنی در راهنمای سیاحتی کاشان آورده است: قسمت اندرونی خانه طباطبایی ها، شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن است و سردابهایی دارد که بادگیرها، هوا را در آن جریان می‌دهند.
وی می‌افزاید: در زیر قسمت اندرونی این خانه تاریخی، بویژه اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که بدلیل وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه و غیره، اختلاف دمایی بین ۱۵تا ۲۰درجه بین زیر زمین و بیرون آن مشاهده می‌شود.
قسمت بیرونی خانه تاریخی طباطبایی‌های کاشان، شامل تالار بزرگ (اتاق شاه نشین) با نورگیرها و پنجره‌های مشبک رنگی، اتاقهای گوشواره در دو طرف این اتاق و ایوانی با آیینه کاری و گچبری‌های چشم نواز در جلوی اتاق شاه نشین است.
در راهنمای سیاحتی گردشگری کاشان، با اشاره به اسناد و قرائن، آمده است:
هنرمند بزرگ و نقاشباشی دربار ناصرالدین شاه قاجار، میرزا ابوالحسن غفاری ، ملقب به صنیع الملک (عموی کمال الملک)، در اجرای گچبری‌ها و ترسیم نقاشی‌های این خانه نظارت داشته است.
این خانه، به شماره ۱۵۰۴در یازدهم بهمن ماه ۱۳۵۵در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تاریخی بروجردیهای کاشان نیز دارای معماری بسیار زیبا و دقیق است و بخشی از نقاشی اتاق شاه‌نشین (تالار بزرگ) این خانه به دست هنرمند بلند آوازه کاشانی، کمال الملک، نقش بسته است.
خانه بروجردیها حدود سال ۱۲۷۵توسط بازرگانی به نام سید حسن نطنزی که به دلیل وارد کردن مال التجاره از بروجرد به حاج حسن بروجردی مشهور بوده، با معماری استاد علی مریم ساخته شده است.
این خانه نیز از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده است و در بدو ورود، به خانه وارد هشتی ورودی خانه شده و درب ورود به قسمت اندرونی خانه نیز در این هشتی قرار دارد و سپس از راهروی نسبتا طولانی و شیبداری وارد حیاط می شویم.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 32 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله آثار تاریخی و معماری کاشان