کاروانسراها بناهاییاند که جهت اسکان موقت و استراحت کاروانیان در مسیر راهها ایجاد شده و تحت تأثیر تحولات اخیر در عرصهء حمل و نقل و ارتباطات،کارآیی خود را از دست داده و به ویرانههایی بدل شدهاند.پیشینهء وجود این بناهای امن در ایرانبه زمانهای دور برمیگردد و حتی بنا به اظهارنظرهای مورخان میتوان ایران را خاستگاه اینگونه از بنا به حساب آورد.
طرح و نقشه کاروانسراها در طی قرون متمادی دستخوش تغییرات چندانی نشدهاند و اساس آنها شامل ایجاد باربندها و فضاهای اطاق مانندی است که پیرامون حیاط وسط ساخته شده و تنها یک ورودی دارند.کاروانسراها را میتوان حاصل اندیشهء ایرانیان باستان و ازاینرو، تبلوری از بخشی از فرهنگ این مرز و بوم دانست.بدین ترتیب مطالعه هرچه بیشتر این بناها،شناخت ما را نسبت به زیرساختهای فرهنگیمان غنیتر میکند.بررسی کاروانسراها در عصر صفوی از آن جهت دارای اهمیت است که این دوران حاوی ویژگیهای منحصر به فردی است که از بارزترین آنها فعالیت فراوان عمرانی در زمینهء راهها و به ویژه ساخت این بناهاست.
مقدمه و طرح مسأله
تمدنها و فرهنگهای انسانی موضوع مطالعات انسانشناسیاند،و شناسایی فرهنگ جوامع انسانی که در گذشته میزیستهاند تنها به کمک بقایا و یادگارهای آن جوامع میسر است. آثار و بقایای معماری همچون کتابها،نوشتهها،اشیاء و ابزارها و...گنجینههای حاوی رازهای با ارزش پیشینیان هستند.شناسایی این ابنیه این امکان را فراهم میکند که تمدنهای گذشته را از جهت میزان مهارت و دانش،تواناییهای اقتصادی و حمل و نقل،اقتدار و... بهتر بشناسیم.
اگرچه با پیشرفت و توسعهء فکری انسانها و اجتماعها،شرایطی فراهم آمد که بسیاری از نیازها در محل تأمین شود،باوجوداین هیچگاه نیاز به حرکت و مسافرت از میان نرفت بلکه فزونی گرفت و تحرک و جابهجایی از مقیاسهای اندک گرفته تا ابعاد وسیع به عنوان جزیی گریزناپذیر از زندگی انسان شناخته شد.
نقطهء شروع بحث در مقالهء حاضر یک بنا با کارکرد اقامتگاه موقت که کاروانسرا نامیده میشود است؛جایی که یک بنا به عنوان یک موضوع فرهنگی مطرح میشود و هدف دستیابی به دامنهها و مرزهای تفکر و توانایی سازندگان آن بناست تا بتوان بخشهایی از چهرهء مبهم فرهنگ این مرز و بوم را از غبار تاریخ بیرون کشید.اگر با کلاید کلاکهون هم رأی باشیم که فرهنگ آن قسمت از محیط زندگی است که خود انسان آفریه و از یک تابه محقر گرفته تا یک سونات بتهوون همگی محصول فرهنگ هستند(1350:26)،میتوانیم کاروانسراها را نیز از روی که آفریده انسان هستند،یک محصول و شاهد فرهنگی در نظر بگیریم که گفتنیهای بسیار در دل خود نهفته دارند.بهطور کلی تأثیر فرهنگ بر چیزی که ساخته میشود به قدری قابل توجه است که باستانشناسان با کشف ساختمانها و اشیاء هنری سعی در تفسیر جوامع و روابط اجتماعی مبتنی بر چنین شواهدی میکنند.محمد منصور فلامکی بر این نظر است که یک بنای تاریخی قبل از آن که معرف صورت فنی-ساختمانی باشد در برگیرندهء یک سلسله روشهای تفکر و کردار است که راه و رسم زندگی مردمان عصر خود را بازگو میکند(1365:1)همچنین گروتر میگوید:«هر جامعهای با هر سیستمی که اداره میشود و هر نوع ایدئولوژی که بر آن حاکم باشد دارای اهداف و آرمانهای خاص خود است.وظیفهء اصلی فرهنگ،نمایش این ایدههای ذهنی به وسیلهء نمود اشکال عینی است.در فرآیند این استحاله معماری نقش اساسی دارد(...)هر معماری به عنوان جزیی از فرهنگ،وظیفه دارد اندیشهای را از طریق شکل ظاهری خود عینیت بخشد و به این ترتیب نمودی خواهد بود برای سنجش فرهنگ»(1375:53)این سنجش تقریبا بدین معناست که معماری باهمراهی یا تأیید پندارههای جامعه،پندارههای مذهبی،ساختارهای سیاسی،ارزشی،هنری،خویشاوندی و...
مقدمه و طرح مسأله
راهها،کاروانها و کاروانسراها در گذر زمان راهها
کاروانها
کاروانها
کاروانسراها
راههای زمان صفویه
کاروانسراهای صفوی
کاروانسرای دیرگچین
تقسیم فضاها
فضاهای انسانی شامل:حجرهها و اتاقهای مسکونی،ایوانها و حیاط
2-فضاهای دامی شامل:اصطبلها و آخور
3-فضای خدماتی و رفاهی
4-فضاهای امنیتی
نتیجهگیری
منابع
22 صفحه فایل word
دانلود مقاله شناخت کاروانسراهای عصر صفوی