از گفته های هرودت و نوشته های دیوانی گنجینه‌ی تخت جمشید بر می
آید که همه‌ی کشورها با شاهراه ها با پایتخت های شاهنشاهی در پیوند
بوده اند در نوشته های تخت جمشید ، گذشته از راه مهم میان شوش و
تخت جمشید، راه های بلخ ، کرمان ، هند ، آراخوزیا و گندار، هرات ،
ساگارتیا ، ماد ، بابل، مصر و سارد‌یاد شده است پایتخت های شاهنشاهی
(پاسارگاد، پارسه شهر، شوش، بابل، همدان) با جاده های بزرگی که‌یک
چهار پهلویی را پدید می آورد به هم پیوند می خورده است که از میان
آنها راه شوش به پارس شهر شناخته شده ترین است از شوش به همدان،
شاهراه از لرستان نمی گذشت، چراکه این راه بد، باریک و شیبدار بوده
است، پس جاده از دشت بابل و از بیستون به فلات ایران می رفته است از
همدان جاده‌ی دیگری از گابای (اسپهان) تا پارس می آمد و تا بندر بوشهر
در خلیج پارس امتداد داشت هم چنین پایتخت ها به همه‌ی کشورهای
شاهنشاهی راه داشته اند در پاختر(شمال)، همدان از راگا (ری) و گرگان به
بلخ می پیوست در نیمروز(جنوب)، پارس از کرمان به آراخوزیا و گندار و
از آنجا به دره‌ی سند‌یا بلخ می رفته است در خوربران(غرب)، دو شاهراه
در آغاز از شوش به اربل رفته، از آنجا‌یکی از ارمنستان به آسیای کوچک و
به سارد می رفته است و دیگری به سوی دمشق و مصر شاهراهی که از
شوش به سارد می رفت مورد اشاره‌ی نویسندگان باستان است؛ این راه که
بیش از دوهزار و ششصد کیلومتر درازا داشت و دربردارنده‌ی صدو‌یازده
ایستگاه و چاپارخانه بود را به گفته‌ی نویسندگان، کاروان ها در نود روز می
پیمودند؛ در حالی که پیک های شاهانه یک هفته!
شاهراه ها اهمیت راهبردی بسیاری داشتند و لشکرکشی ها از شاهراه ها
انجام می شد، زیرا که انبار های آذوقه در این راه ها موجود بود همچنین
شاهراه ها کمک شایانی به بازرگانی میان کشوری می کرد کارکنان دولتی
و چاپارها دارای گذرنامه ای بودند که به آنها امکان می داد تا از امکانات
راه ها بهره برند شهربان ها موظف بودند در راه ها انبارهای آذوقه
فراهم آورند در پی این تدابیر، به نوشته‌ی هرودت۵ ایرانیان بر روی جاده
ها انبارهای آب تدارک دیدند، به احتمالی در مسیر وصول به این هدف
است که قدرت هخامنشی، کندن کاریز را در دامنه‌ی البرز تشویق می کرد
تا ذخایر آب همیشگی در بخش بزرگی از جاده ای که ماد را به آسیای
میانه پیوند می داد تامین کند
شاهراه ها بر خلاف راه های دیگر پهن بودند و برای ارابه های چهارچرخه و
دوچرخه قابل استفاده؛ شاهراه ها جاده های خاکی و سنگفرشی بودند که از
آنها به خوبی نگهداری می شد و در آنها نشانه های راهنما وجود داشت
این راه ها از زیرسازی خوبی برخوردار بوده اند: جاده های ارابه رو که با
پهنای گز و با ملات قیر‌یا ذغال برای جلوگیری از نم زمین در زیر و سه
رده آجر میانی و یک ردیف سنگ در بالا ساخته می شد ، حتی برای گذر
خودرو نیز مناسب می نموده اند از شاهراه های ارابه رو، ارابه ها با
سرعت تاخت اسب می گذشتند، چه هم جاده هموار بود و هم به نظر می
آید که چرخ ها آجدار بوده و از توغه (رینگ) و ماده ای نرم به جای
لاستیک امروزین برخوردار بوده است
درازای شاهراه ها را به فرسنگ که مقیاس درازای ایرانی، در حدود پنج و
چهار دهم کیلومتر بوده برآورد میکردند درشاهراه ها کاروانسراها و
ایستگاه ها و پاسگاه های نگهبانی، به فاصله ای معین وجود داشته است
اداره‌ی راه هایی به این گستردگی که مستلزم افراد پرشمار و متخصص
است ، یکی از جلوه های روزگار هخامنشی است در برخی از نوشته های
دیوانی پارسه به گروهی کارشناس برای نگهداری جاده های احداث شده و
گشایش جاده های نوین اشاره رفته است البته گاه برای تعمیر و نگهداری
راه ها از ارتش بهره برداری می شده است رفت و آمد در شاهراه ها
زیر نظارت دقیق کارگزران شاه بود، چراکه شاه مسئول استقرار امنیت و
نظم در شاهراه ها و حفظ مسافران را برعهده داشت از کثرت رفت و آمد
در راه ها می توان به میزان بالای امنیت پی برد و در راه نیازی به مراقب
مسلح نبود و با شگفتی می بینیم که دو مرد با هشت خدمه‌ی همراه، بدون
محافظ، باج بابل را به پارسه آورده اند
بخشی از جاده ای که میان پارس و ماد بوده است در پارس‌یافت شده
است که در برخی جایها به بلندای ده متر در سنگ کنده شده است به
بخشی از نوشته‌ی‌یک جهانگرد اروپایی درباره‌ی راه میان پارس شهر و
پاسارگاد نظر می افکنیم :
هنگامی که اندازه ای در تنگه‌ی پولوار راه پیمودیم، از‌یک سربالایی
سنگستانی بالا رفتیم و به "سنگ بر" درآمدیم و سنگ بر راهی است که
نزدیک ۲۰۰یا ۳۰۰ یارد درازا دارد و آنرا در شکم سنگ پدید آورده اند،
به گونه ای که پایان آن، از کوه بیرون می آید و از آنسوی تنگه سربدر می
آورد و پدیدآوردن این راه، از آنرو بوده که راه رسیدن به پارسه را
نزدیکتر کنند تا بتوان زودتر از پاسارگاد بدانجا رفت‌یا برگشت
زهی بر چیره دستی و کاردانی مهندسان و استادکارهای ایرانی که در
هزاران سال پیش، چنین راهی را در میان سنگ پدید آورده اند
هنگامی که سرگرم تماشای سنگبر بودم؛ به نیروی اندیشه، چندهزار سال به
گذشته رفتم و این گونه انگاشتم که‌یک سوار با فر و شکوه که بر پشت
اسبی راهوار و بادپیما سوار شده، به تندی از این راه می گذرد که پیامی را
از پاسارگاد به بارگاه شاهنشاه در تخت جمشید برساند و‌یا فرمان شاه را
که از بارگاه دریافت کرده به پاسارگاد برساند و هنگامی که این سوار،
چشمش به کاخ سپیدرنگ پاسارگاد می افتد، ناگهان دهنه‌ی اسب را می
کشد و اسب که مانند باد، تندروست،یکباره می ایستد و آن سوار که خفتان
و کله خود زرین وی در پرتو آفتاب می درخشد و نسیم فلات ایران، ابلغ
های او را برمی افرازد، به زمین گام می گذارد
یکباره، بخود آمدم و به این سوی و آن سوی نگاه کردم و دیدم از شکوه
ایران باستان، مگر مشتی ویرانه و این راه که از میان سنگ بریده شده،
اثری نیست و شاهان بزرگ ایران، به گونه ای از میان رفتند و ناتوان شدند
که فرزندان آنها برای اینکه، گور آنان را از دستبرد بیگانگان و تازندگان
بپایند، ناچار شدند که نام سلیمان را روی آرامگاه بگذارند و برای اینکه
دست کم، چند ویرانه از آنها بماند، متوسل به نام‌یکی از پیغمبران شده اند
در گذرگاه های طبیعی و کوهستانی به وسیله‌ی پادگان های سبک نظامی
مراقبت می شدند، این پادگان ها به مثابه بخشی از‌یک شبکه‌ی بسیار
فشرده‌ی استحکامی بود که از سرزمین های مسطح و جاده هایی که آنها را
به هم پیوند می داد، مراقبت می کرده اند از بزرگترین رودها، مانند دجله
و فرات و رودهایی که در شاهراه جای می گرفت مانند رود هالیس، به
کمک پل های همیشگی می گذشتند که پاسگاهی از آن نگهداری می کرده
است‌یکی از پل هایی که منسوب به زمان هخامنشیان است، پل بر روی
کارون در دزفول است که پس از ۲۵۰۰ سال هنوز پای برجاست شمار به
نسبت کم پل های همیشگی، کاروان ها را ناگزیر می کرد تا مسیرهایی را
که از سوی سازمان دیوانی شاهنشاهی تعیین شده بود در پیش گیرند و
بدینسو سازمان اداری می توانست به آسانی رفت و آمد در جاده ها را
زیر در نظر داشته باشد در جاهای دیگر و به هنگام لشکرکشی ها از پل
هایی که از جای گرفتن کشتی ها در کنار هم پدید می آمد، بهره می
بردند (پل شناور) .
تحقیق در مورد راهسازی