1 – معنا شناسی اخلاق و علم اخلاق
اخلاق از نظر لغوی : سرشت سجیه خواه نیکو وپسندیده ، خواه زشت و ناپسند .
معنای اصطلاحی اخلاق : رایج ترین معنای اصطلاحی در بین اندیشمندان اسلامی (صفات پایداری است که انسان به طور خود جوش بدون نیاز به تامل انجام می دهد .)
تعریف علم اخلاق : علمی ست که ضمن شناساندن خوبی ها وبدیها راه کسب خوبیها ورفع ودفع بدیها را به ما تعلیم می دهد . البته نا گفته نماند در تعریف علم اخلاق برخی تکیه به علم و شناخت و برخی تکیه بر عمل و رفتار داشته اند .
2 – انواع پژوهشهای اخلاقی
شاید بتوان کل تحقیقاتی که پیرامون اخلاق صورت می گیرد به سه حوزه (( مطالعات توصیفی )) (( مطالعات هنجاری )) (( و مطالعات تحلیلی یا فرا اخلاقی)) تقسیم کرد که هر کدام به اختصار توضیح داده می شود:الف-اخلاق توصیفی در پژوهش توصیفی اخلاق با متد تاریخی ونقلی به دنبال آشنایی با نوع رفتار اخلاقی فرد یا جامعه ای خاص هستیم یعنی توصیف و معرفی اخلاقیات افراد ،گروه ها و جوامع مختلف را به عهده دارد .ب-اخلاق هنجاری (دستوری): در اینگونه تحقیق از افعال اختیاری انسان از جهت خوبی وبدی و باید ونباید آن بحث میکند یعنی دلیل درستی یا نا درستی ومعیا رتشخیص کار خوب یا بد و اینکه چرا باید اخلاق فاضله را دارا بود از اخلاق رزیله پرهیز کرد را مورد بررسی قرار می دهد .
ج- : اخلاق تحلیل( فرااخلاق) : در این نوع پژوهشها مفاهیم و احکام اخلاقی بررسی وتحلیل میشودو به رفتار های اخلاقی در جوامع و افعال اختیاری انسان حقانیت و بطلان گزاره های اخلاقی کاری ندارند .
3-اخلاق کاربردی
همان اخلاق هنجاری است با این تفاوت که در حوزه ای خاص از زندگی افراد بحث می کند . یعنی نظریه اخلاق را در حوزه ی مسائل خاص نشان می دهد .مثلا در مورد اخلاق دانشجوئی - مهندسی-اخلاق پژوهشی - اخلاق نقد –اخلاق محیط زیست- اخلاق سیاست –اخلاق جنس –اخلاق ازدواج- اخلاق معیشت - اخلاق حرفه ای مثل اخلاق پزشکی - تجارت و روزنامه نگاری بحث می کند .
الف ) اهمیت و جایگاه اخلاق کاربردی : چون علم اخلاق در حقیقت علم زندگی به معنای حقیقی است بدون شک یکی از سرنوشت ساز ترین دانشهاست . امام کاظم (ع) در مورد اهمیت آن می فرماید : لازم ترین دانش برای تو دانشی است که تو را به اصلاح قلبت راهنمایی کند وفساد را برایت آشکار و پیامبر اکرم (ص) هدف اصلی رسالت خود را به کمال رساندن خلقهای کریم و منشهای بزرگوارانه معرفی کرده (( بعثت لاتمم مکارم الاخلاق ))
نمونه هایی از آثار اخلاقی دانشمندان مسلمان : رسائل اخوان الصفا وخلان الوفا - الصاده و الاسعاد فی السیره الانسانیه - تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق - اخلاق ناصری - احیاء علوم الدین - المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء - المراقبات فی اعمال السنه - جامع السعادات .
دلیل اینکه بسیاری از افراد با فضائل و رذائل آشنا هستند اما به آن عمل نمی کنند : الف ) راه انجام وظایف اخلاقی و نحوه اعمال آن را نمی دانند یا درست تشخیص نمی دهند . ب ) در زمان نیاز نمی توانند تصمیم درست بگیرند .
ب ) مهمترین رسالت اخلاق کاربردی : تحلیل و بررسی ریشه ای فضائل و رذائل اخلاقی و راه تشخیص تکالیف اخلاقی و شیوه تحقق آنها در حوزه های خاص .
نمونه هایی از آثار اخلاقی در زمینه گفتگو و مناظره : آداب مناظره از شیخ مهذب الدین احمد بن عبدالرضا – شیخ سلیمان بن عبدالله ما حوزی – احمد بن اسمائیل جزائری – عبد الغفار بن محمد جیلانی – فاضل کاشی کبیری – میرزا محمد تنکابنی – میر فخر الدین محمد بن حسین حسینی – آداب التخاطب از میر محمد عباس بن علی – آداب البحث والمناظره از میر غیاث الدین حسینی دشتکی - آداب البحث از کمال الدین میثم بن علی بحرانی – خواجه نصیر الدین .
نمونه ایی از اخلاق معاشرت : آداب المعاشره, از شیخ علی حزینه – آداب العشره محمد کاظم حائری – آداب الملوک , میرزا رفیع الدین نظام العلماء – آداب سلطنت از سید هبه الله حسین – آداب السفر از یحیی بن احمد بن سعید خلی – محمد طاهر قزوینی – آداب الضیافه از محسن فیض کاشانی .
فصل دوم : اخلاق دانشجویی
1 - اهمیت علم آموزی در اسلام : آنقدر اهمیت دارد که نخستین آیات نازل شده در باره علم است .خداوند هدف از بعثت پیامبران را صراحتاً تعلیم ذکر می کند , یعلمهم الکتاب . همچنین انتخاب گروه مباشر علمی توسط پیامبر اینکه و فرمودند بالتعلیم اُرسلت . در اسلام به عنوان یک فریضه بدون قید مکان و زمان و جنسیت اطلبو العلم من المهد الی اللحد - ولربالصین – الحکمه ضائه المومن – برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهارده بر سایر ستارگان یا برتری خورشید بر سایر سیارات . برای آموزگار خوبیها هم جنبندگان زمین و آسمان طلب مغفرت می کنند . یاد گیرنده و یاد دهنده دارای یک پاداشند . اگر اسلام بر تحصیل علم تاکید کرده قطعا شرایط آداب و اخلاقیاتی بیان کرده است .
2 - دانش اندوزی و پارسایی : چرا دانش اندوزی باید با پارسایی همراه باشد , چون انسان مجموعه ای از نیروهای متضاد است اگر با پارسایی آن را کنترل نکند در گرداب سر کشی فرو می رود و انسانیت او پایمال می شود . علت اینکه متون اسلامی در کنار دعوت به دانش اندوزی بر پارسایی همراه با تعلیم بر تزکیه تاکید می کند به خاطر این است که تفکر آدمی را از بند اسارت شیطان درونی و بیرونی آزاد کند .
اهمیت تقوا در کسب دانش چیست : تقوا سبب میشود فطرت انسان به پاکی و زلالی نخستین برگردد و باعث شود بدون دخالت هوای نفس حقایق را پذیرفته و به اندیشه صحیح برسد .
3 – موانع دستیابی به علم حقیقی : چینش نادرست مقدمات – کوتاهی در انتخاب مواد یقین آور برای استدلال – پیروی از حدس و گمان – تقلید کور کورانه – شتاب زدگی – تمایلات نفسانی در اسارت و بردگی وهم و خیال بودن – حب و بغض
– عجب وخود بزرگ بینی , از مهمترین موانع رسیدن به علم حقیقی است .
برای پرهیز از لغزشها و برداشتن موانع چه اقدامی باید کرد : یکی اینکه علم منطق را به درستی آموخت و بدرستی به کار گرفت و برای بر طرف کردن آلودگی های نفسانی و اخلاقی باید خود را به لباس و صلاح تقوا و ایمان مجهز کرد و از خداوند کمک گرفت .
الف ) پیروی از حدس و گمان چگونه به عنوان یک مانع رسیدن به علم حقیقی به حساب می آید : شاید رسیدن به یقین در بسیاری از امور بسیار دشوار به نظر می رسد با توجه به غریزه راحت طلبی انسان زندگی را بر گمان بنا می کند که ممکن است زیان های جبران ناپذیر به بار آورد . قرآن کریم این شیوه را محکوم می کند (( ولا تغف ما لیس لک به علم )) اسراء 36
بنا براین انسان نباید بر اساس حدس و گمان قضاوت کند و تا زمانیکه به یقین نرسیده حکم کردن جایز نیست .
ب ) منظور از تقلید کورکورانه چیست , انواع تقلید را بنویسید : سپردن مهار تفکر به دست دیگران . تقلید چه در مسائل فرعی و جزئی مانند نوع پوشش مد گرایی و چه در مسائل کلی چون اندیشمندان در نوع جهان بینی مثلا اکثریت را ملاک قرار
فهرست مطالب:
عنوان
فصل اول : معنا شناسی و جایگاه اخلاق کاربردی
فصل دوم : اخلاق دانشجویی
فصل سوم : اخلاق پژوهش
فصل چهارم : اخلاق نقد ( شیوه های اخلاقی مواجهه با اندیشه ها )
فصل پنجم : اخلاق معیشت
فصل ششم اخلاق معاشرت
فصل هفتم : اخلاق جنسی
فصل هشتم: اخلاق سیاست
فصل نهم: اخلاق گفتگو
شامل 56 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله اخلاق و تربیت اسلامی