دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
دانلود مقاله بررسی کارایی مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون در امکان پیش بینی ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
چکیده:
ورشکستگی های اخیر شرکتهای بزرگ در سطح بین الملل و نوسانهای بورس اوراق بهادار ایران نیاز به وجود ابزارهایی برای ارزیابی توان مالی شرکتها را نشان می دهد یکی از این ابزارها استفاده از الگوهای پیش بینی ورشکستگی می باشد. با توجه به این ضرورت هدف اصلی این پژوهش تعیین میزان کارایی مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی و اهلسون در پیش بینی وضعیت ورشکستگی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و مقایسه نتایج مدلها می باشد، که در راستای تحقق این هدف دو فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردیده است. جامعه آماری و نمونه آماری این پژوهش شامل 13 شرکت ورشکسته و 28 شرکت غیرورشکسته از شرکتهای نساجی و دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 79 تا 87 می باشد که به منظور دسته بندی شرکتها به دو گروه ورشکسته و غیر ورشکسته از پیش فرض ماده 141 قانون تجارت استفاده شده است. در این پژوهش برای آزمون فرضیه اصلی اول و گروه فرضیات فرعی ازروش آماری رگرسیون لوجستیک استفاده و ضرایب موثر با توجه به شرایط مالی و اقتصادی ایران با استفاده از آماره آزمون والد متد ENTER استخراج گردیده است، همچنین برای آزمون فرضیه اصلی دوم ازروش مقایسه میانگین ناپارامتری کروسکال والیس استفاده شده است. نهایتا پس از آزمون، کلیه فرضیات تحقیق در سطح اطمینان 95/0 مورد تایید قرار گرفتند و نتایج نشان داد که " در سه سال مورد بررسی برای پیش بینی ورشکستگی شرکتها مدل اسپرینگیت نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را نشان می دهد".
مقدمه:
پیشرفت سریع فناوری و تغییرات محیطی وسیع، رشد فزاینده ای به اقتصاد بخشیده است. رقابت روز افزون بنگاههای اقتصادی دستیابی به سود را محدود و احتمال ورشکستگی را افزایش داده است، بدین ترتیب تصمیم گیری مالی نسبت به گذشته راهبردی تر شده است. تصمیم گیری در مسائل مالی همواره با ریسک و عدم اطمینان همراه بوده است. به همین خاطر سرمایه گذاران همواره می خواهند با پیش بینی امکان ورشکستگی یک شرکت از سوخت شدن اصل و فرع سرمایه خود جلوگیری کنند. از این رو آنها در پی روشهایی هستند که بتوانند به وسیله آن ورشکستگی مالی شرکتها را تخمین بزنند، زیرا در صورت ورشکستگی سرمایه آنها از بین خواهد رفت. یکی از راههای کمک به سرمایه گذاران ارائه الگوی پیش بینی درباره دورنمای کلی شرکت است هرچه پیش بینی ها به واقعیت نزدیکتر باشند مبنای تصمیم گیری صحیح تر قرار خواهند گرفت. بیور معتقد است " پیش بینی بدون اخذ تصمیم امکانپذیر است ولی کوچکترین تصمیم گیری را نمی توان بدون پیش بینی انجام داد". مهمترین ویژگی الگوهای پیش بینی ورشکستگی دقت آنها در تعیین روابط می باشد لذا در نظر تحلیل گران مالی بسیار با اهمیت هستند. الگوهای ورشکستگی هرکدام دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود می باشند و گزینش یک الگو به ویژه برای استفاده کنندگان اطلاعات مالی و متناسب با نیازهای آنها و شرایط محیطی امری پیچیده است، به همین خاطر استفاده از مدلهای پیش بینی ورشکستگی تعدیل شده در ایران می تواند به استفاده کنندگان برای آگاهی از وضعیت مالی آتی شرکتها کمک کنند.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1-مقدمه :
بیور معتقد است:
"پیش بینی بدون اخذ تصمیم امکان پذیر است ولی کوچک ترین تصمیم گیری را نمیتوان بدون پیش بینی انجام داد"
رشد سریع وفزاینده علوم وتکنولوژی درعصرحاضرسبب پیچیدگی روابط انسانها بویژه روابط اقتصادی و تجاری نسبت به گذشته گردیده است. پیشرفت علم وتکنولوژی، اقتصاد وتجارت را وارد مرحله تازه ای گردانیده، بطوری که شرکتها وبنگاههای اقتصادی کوچک گذشته تبدیل به شرکتهای سهامی عام وحتی چند ملیتی درسراسردنیا گردیده است. این تغییرشکل اقتصاد وتجارت باعث گردیده از یک سو شرکتهای کوچک ازدور رقابت خارج شوند وازسوی دیگرشرکتهای بزرگی که توان رقابت با دیگرشرکتهای هم صنعت خود را نداشتند، با مشکل توقف فعالیت یا بحران های مالی و درنهایت ورشکستگی مواجه شوند. ازطرف دیگرچرخه رقابت نیزکه خود عامل گسترش هرچه بیشترشرکت ها (از لحاظ تعداد سهامداران، گسترش حجم و وسعت) گردیده بود فاصله بین تامین کنندگان منابع مالی (سهامداران، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و وام دهندگان) ومدیریت شرکت ازلحاظ کنترل و نظارت مستقیم بر شرکت را بیشتر کرده است. عوامل مذکورمنجربه نگرانی تامین کنندگان منابع مالی شرکتها گردید، زیرا درواقع تامین کنندگان منابع مالی:
اولا ً:خود قادربه کنترل ونظارت مستقیم برشرکت نبودند.
ثانیا ً:نمی توانستند وضعیت مالی شرکتها را درآینده پیش بینی نمایند.
دراین مرحله تحلیلگران مالی به یاری صاحبان سرمایه آمدند، آنان با استفاده از روشهای مختلف به ارزیابی سهام شرکتها وتجزیه وتحلیل وضعیت مالی شرکتها درآینده پرداختند. نسبتهای مالی یکی ازابزارهای مهم درپیش بینی توقف فعالیت و بحرانهای مالی شرکتها محسوب می گردند.
برهمین اساس محققین مختلف درسالهای گذشته ازجمله بیور ،1966، آلتمن ،1968، اسپرینگیت ،1978، اهلسون ،1980، زیمسکی ،1984، زاوگین ،1985و...، با استفاده ازنسبتهای مالی گوناگون به پیش بینی وضعیت مالی آتی شرکتها پرداختند وهرکدام ازآنها نیزبه نتایجی دست یافتند. با توجه به افزایش حجم معاملات دربازار اوراق بهادارایران و لزوم بگارگیری ابزارهای مناسب درزمینه بررسی وضعیت شرکتها برای سرمایه گذاری درآنها نیازبه استفاده ازالگوهایی که بتواند وضعیت مالی شرکتها را درآینده پیش بینی نماید احساس می شود. الگوهای متفاوت از روشهای تحلیلی گوناگونی برای پیش بینی وضعیت مالی شرکتها استفاده می کنند که هرکدام نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارند. گزینش الگوی مناسب برای استفاده کنندگان اطلاعات مالی متناسب با نیازهای آنها وشرایط محیطی اقتصادی، اجتماعی امری پیچیده است. از اینرو دراین تحقیق سعی می شود با درنظرگرفتن سه مدل پیش بینی ورشکستگی (مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون) ومحاسبه نسبتهای مالی مورد استفاده درمدلها، نتایج حاصل ازاجرای این مدلها را با شرایط واقعی شرکتهای مورد بررسی دربورس اوراق بهادارتهران مقایسه کرده تا درنتیجه میزان قابلیت کاربرد هرمدل مشخص شود. درفصل اول پس ازبیان مسئله تحقیق، تاریخچه موضوع تحقیق را مورد بررسی قرار می دهیم وبه بیان اهمیت وضرورت تحقیق می پردازیم. همچنین اهداف تحقیق را درقالب اهداف اصلی و ویژه بیان می کنیم. چارچوب نظری تحقیق که بیان اصلی طرح سوال و موضوع تحقیق بوده است دراین فصل آورده شده و درادامه به مدل تحلیلی و فرضیه های تحقیق نیزاشاره شده است، درپایان این فصل نیز متغیرهای عملیاتی تحقیق وتعاریف واژه ها واصطلاحات آمده است.
2-1 بیان مساله
درحال حاضربنگاههای اقتصادی درمحیطی بسیارمتغیر و رقابتی فعالیت می کنند. واکنش سریع و درست درمقابل شرایط بسیارمتغیر بازار درموقعیت بنگاه نقش بسزایی دارد. مدیریت بنگاه درتمامی جنبه های فعالیت بنگاه مانند تولید کالا، فعالیت های بازاریابی وفروش و خدمات پشتیبانی مانند آموزش کارکنان وپردازش اطلاعات درگیراست.
برای انجام این مسئولیتها اکثربنگاهها بطورگسترده از اطلاعات وگزارشهای مالی استفاده می کنند. صورتهای مالی محصول اصلی گزارشگری مالی و ابزاراصلی انتقال اطلاعات حسابداری به افراد خارج ازسازمان است. گزارشگری مالی باید اطلاعاتی درباره منابع اقتصادی، تعهدات وحقوق صاحبان سرمایه فراهم کند. این اطلاعات به مدیران،سرمایه گذاران، اعتباردهندگان وسایراشخاص مربوط درزمینه شناسایی نقاط قوت وضعف مالی واحد تجاری، سنجش نقدینگی، توانایی پرداخت دیون وارزیابی عملکرد واحد تجاری طی دوره کمک می کند.
نسبت های مالی یکی ازابزارهای ارزیابی شرکتها توسط سرمایه گذاران ونیزابزاری برای مدیریت واحد تجاری به منظورارزیابی وضعیت موجود وهمچنین پیش بینی وضعیت آتی واحد تجاری است.
نسبت یا شاخص مالی معیاری است که به منظورارزیابی شرایط مالی وعملکرد یک شرکت بکار می رود که با تجزیه وتحلیل وتفسیراین نسبتهای مختلف مالی توسط تحلیلگران زبده و با تجربه اطلاعات مفیدی ازموقعیت مالی شرکت بدست خواهد آمد، در صورتی که این اطلاعات را نمی توان از صورتهای مالی بطورمستقیم استخراج نمود. درسالهای اخیرتحلیلگران مالی به این نتیجه رسیده اند که مجموعه ای ازنسبت های مالی را می توان به منظورپیش بینی تداوم فعالیت مالی شرکت مورد استفاده قرارداد وبا کمک مدل به پیش بینی وقایع مشخص درآینده می پردازند(کدخدایی،1382، ص25)1. مدلهای پیش بینی ورشکستگی درواقع ترکیبی ازنسبتهای مالی هستند که توسط تحلیلگران با تجربه طی سالهای زیادی درنقاط مختلفی ازجهان مورد آزمون قرارگرفته و به دنیای علم ودانش عرضه شده اند. اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون با استفاده ازروشهای علمی تجربی با ایجاد مدلهای پیش بینی ورشکستگی موفق به طراحی مدلهایی دراین زمینه شدند که به نام خود آنها معروف است. در این تحقیق پیش بینی ورشکستگی شرکتها به کمک مدلهای فوق مورد بررسی قرارگرفته است تا به این وسیله میزان اطمینان به نتایج این مدلها دربورس اوراق بهادارتهران مشخص شود و پاسخی به پرسش اصلی تحقیق داده شود که " آیا مدل اسپرینگیت نسبت به مدلهای زیمسکی واهلسون ازکارائی بیشتری برای پیش بینی ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران برخورداراست؟".
3-1 تاریخچه موضوع تحقیق
در 35سال اخیر موضوع "پیش بینی ورشکستگی شرکتها" به عنوان یکی ازموضوعات عمده پژوهشی درادبیات فاینانس تبدیل شده است .
محققین درتحقیقات علمی زیادی تلاش کردند براساس اطلاعات موجود وتکنیکهای آماری بهترین مدلهای پیش بینی ورشکستگی را کشف کنند. هریک ازمحققین درتحقیقات فوق الذکربه نتایجی رسیده اند که دراینجا به نتایج حاصل ازتحقیقات عده ای از آنها به طور مختصراشاره می شود:
آلتمن نخستین فردی است که الگوهای پیش بینی ورشکستگی چند متغیره راعرضه کرد. اوبا بکارگیری روش تحلیل تمایزی چندگانه واستفاده ازنسبتهای مالی به عنوان متغیرهای مستقل به دنبال پیش بینی ورشکستگی بنگاه ها بود. وی الگوی معروف خود را تحت عنوان الگوی رتبه z ارائه داد که به پیش بینی ورشکستگی تجاری معروف است. اوبا این روش از میان 22 نسبت مالی که به نظراو بهترین نسبتها برای پیش بینی ورشکستگی بودند 5 نسبت راگزینش کرد. آلتمن با ترکیب این 5 نسبت الگویی ارائه کرد که به زعم او بهترین عملکرد را درمیان دیگرنسبتهای مالی دارا است. درسالهای بعد انتقاداتی به الگوی z وارد شد. تحلیلگران، حسابداران وحتی مدیران معتقد بودند که الگوی z تنها برای موسسات همگانی کاربرد دارد. آلتمن درادامه مطالعات خود موفق به اصلاح و رفع اشکالات الگوشد والگویی جدیدی را ارائه داد (آلتمن، 1968،ص591) .
اسپرینگیت مطالعات آلتمن را ادامه داد و ازتجزیه وتحلیل ممیزی برای انتخاب 4نسبت مالی مناسب که شامل سرمایه درگردش به کل دارائیها، سود قبل ازبهره ومالیات به کل دارائیها، سود قبل ازمالیات به بدهی جاری، فروش به کل دارائیها بود ازمیان 19 نسبت که بهترین نسبتها برای تشخیص شرکتهای سالم و ورشکسته بودند استفاده کرد وبعد ازآزمون آن در40 شرکت الگویی ارائه داد که به 5/92 درصد پیش بینی صحیح دست یافت (اسپرینگیت، 1978،ص 128) .
اهلسون برای ایجاد الگوی خود ازروش تجزیه وتحلیل لوجستیک استفاده کرد و نمونه خود را در105 شرکت ورشکسته و 2058 شرکت غیرورشکسته آزمون کرد، او درالگوی خود از9 متغیرمستقل استفاده کرد، الگوی اوبه1/85 درصدپیش بینی صحیح دست یافت(اهلسون،1980،ص121) .
زیمسکی ازنسبتهای مالی نقدینگی، اهرمی وعملکرد استفاده کرد تا الگوی مناسب خود را ارائه دهد. این نسبتها برمبنای تئوریکی گزینش نشده بود بلکه بیشتربراساس تجربیات او در مطالعات قبلی اش بود. الگوی زیمسکی برمبنای نمونه ای شامل40 شرکت ورشکسته و800 شرکت غیرورشکسته تولیدی پی ریزی شد و به 14/86 درصد پیش بینی صحیح دست یافت (زیمسکی، 1984،ص22) .
شیراتا پس از بررسی مطالعات گذشته دریافت که نتایج تحقیقات گذشته در ژاپن به دلیل تعداد کم ومحدود بودن نمونه ها به شرکتهای تولیدی با سرمایه های تقریبا یکسان قابل تعمیم نیست. شیراتا برای رفع این نقاط ضعف الگویی جامع ارائه داد تا ورشکستگی را برای تمام انواع شرکتهای تولیدی، بازرگانی وخدماتی با هرمقدارسرمایه پیش بینی کند. شیراتا برای الگوی خود از روش تحلیل تمایزی چندگانه استفاده کرد. نمونه آماری او شامل 686 شرکت ورشکسته و300 شرکت غیرورشکسته در فاصله زمانی سالهای 1986 تا 1996 بود. نتایج تحقیقات نشان دادکه الگوی وی می تواند ورشکستگی را با دقت بیش از 14/86 درصد پیش بینی کند (شیراتا، 1998،ص429) .
والاس در تحقیقات خود یک الگو با استفاده از روش شبکه های عصبی طراحی کرد . او درالگوی خود از نسبتهای مالی کلیدی که درمطالعات ورشکستگی گذشته بعنوان بهترین نسبتها گزارش شده بودند، استفاده کرد. الگوی والاس دارای دقت کلی 94 درصد بود و65 نسبت مالی مختلف در مطالعات گذشته را بررسی کرد (والاس، 2004،ص 724) .
چارلز مروین درسال 1942 مطالعه ای انجام داد که در آن نسبتهای مالی را برای شرکتهای ورشکسته و غیرورشکسته در یک دوره شش ساله بررسی کرد او اظهارکرد که سه نسبت سرمایه درگردش به کل دارائیها، ارزش ویژه به کل بدهی ونسبت جاری، پیش بینی کننده خوبی برای ورشکستگی می باشند. مروین به این نتیجه رسید که ازبین این نسبتها نسبت سرمایه درگردش به کل دارائیها بهترین شاخص برای پیش بینی ورشکستگی شرکت است (هوریگان، 1968،ص289) .
برخی از مهمترین تحقیقات انجام شده در زمینه ورشکستگی در ایران نیز بشرح زیر است :
سلیمانی امیری در پژوهش خود تحت عنوان بررسی شاخص های پیش بینی کننده ورشکستگی در شرایط محیطی ایران با ارائه الگویی برای پیش بینی ورشکستگی درایران پرداخت. الگوی اوشامل 15 متغیرمستقل بود که بعضی از آنها نسبتهای مالی و بعضی متغیرهای کیفی بودند. دراین الگو هرچه مقدارz به صفر نزدیکتر باشد احتمال ورشکستگی شرکت بیشتر وهرچه مقدارz به عدد یک نزدیکتر باشد احتمال ورشکستگی شرکت کمتر است (مهرانی،1384،ص110)5 .
حسن عسگری در پژوهش خود به بررسی کارایی الگوهای اسپرینگیت، زاوگین و فولمر در پیش بینی ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران پرداخت و به این نتیجه رسید که درسطح اطمینان90درصد الگوی اسپرینگیت نسبت به الگوهای فولمر و زاوگین از دقت بیشتری برای پیش بینی ورشکستگی شرکتها برخوردار است (عسگری،1387،ص1)1 .
احمدی کاشانی در پژوهش خود به بررسی تعدیل ضرایب الگوی آلتمن در صنعت تجهیزات و لوازم خانگی پرداخت که طی نتیجه تحقیق وی الگوی تعدیل شده آلتمن در صنعت یاد شده با دقت7/90 درصد شرکتهای ورشکسته وغیرورشکسته را تفکیک می کرد (احمدی کاشانی،1384،ص95)2 .
خالد شیخی در پژوهش خود به مقایسته توانایی مدلهای اهلسون، آلتمن و زاوگین درپیش بینی توقف فعالیت شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران پرداخت وبه این نتیجه رسید که این روشها از توانایی کافی برای پیش بینی ورشکستگی شرکتها برخوردارهستند (شیخی،1386،ص1)3.
4-1 اهمیت وضرورت موضوع تحقیق
درفضای رقابتی امروزاحتمال ناتوانی مالی شرکتها افزایش یافته است دراین شرایط شرکتهای سرمایه گذار و افراد تلاشهای زیادی را برای اطلاع از وضعیت شرکتهای سرمایه پذیر درجهت نگهداری از سرمایه خود انجام می دهند، دربرنامه چهارم توسعه بعنوان چشم انداز بیست ساله بر خصوصی سازی تاکید فراوانی شده است. درافق بیست ساله ازجهت رفاه ملی، هرایرانی باید ازعواملی مانند فرصت های برابر و توزیع مناسب درآمد برخوردار باشد، هردو موارد مذکور در نتیجه کارائی بازار سرمایه بدست می آیند. بنابراین نیاز به استفاده از ابزارهای مالی جدید به ویژه الگوهای پیش بینی ورشکستگی که به کارائی بازار سرمایه از راه افشای وضعیت واقعی بنگاه یاری می کنند احساس می شود. تلاشهای سازمان خصوصی سازی برای واگذاری سهام شرکتها به بخش خصوصی در سالهای اخیر نیاز سهامداران بالقوه به داشتن الگوهای ساده جهت تصمیم گیری صحیح برای سرمایه گذاری درشرکتهارا تشدید کرده است استفاده از الگوهای پیش بینی ورشکستگی متناسب با شرایط محیطی کشور ونیازهای موجود، معیار خوبی جهت تصمیم گیری صحیح درمورد خرید سهام شرکتها را فراهم خواهد آورد. درصورت پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی نیازها، شرایط و قوانین جدیدی ایجاد خواهد شد امروزه دربسیاری ازکشورها (نظیر بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا و...) که عضوسازمان تجارت جهانی اند بانک مرکزی استفاده ازالگوهای مذکور را برای پیش بینی ناتوانی مالی بنگاهها توسعه داده است و قوانین جدیدی دراین زمینه در شهر باسل سوئیس تصویب شده و از سال 2005 لازم الاجرا است .
طبق این قوانین:
1- شرکتهای وام دهنده نسبت به ریسک حساستر و انعطاف پذیرتر خواهند بود .
2- به بانکها اجازه داده شده است که سیستم رتبه بندی داخلی ویژه خود را برای تعیین سرمایه کافی برای پوشش ریسک استفاده کنند .
این امر ایجاب می کند تا بانکها الگوهای ارزیابی ریسک داخلی خود را توسعه دهند بعلاوه انتظار می رود که استفاده ازاطلاعات فراهم شده به وسیله بنگاههای رتبه بندی اعتباری بسیار مهم شوند و این بنگاهها توجه زیادی را به گسترش الگوهای مذکور برای تعیین ریسک ورشکستگی بنگاهها نشان دهند. درایران نیز بنگاههائی وجود دارند (به ویژه بنگاههائی که بنا به دلایل مختلف تحت پوشش دولت می باشند) که با مشکلات زیادی روبروهستند و اگر این بنگاهها بصورت یک شرکت خصوصی فعالیت می کردند ناچار به اعلام ورشکستگی بودند لیکن با توجه به شرایط پیرامون ایران به ویژه شرایط سیاسی، اجتماعی اینگونه بنگاهها با دریافت کمک در اشکال مختلف همچون تزریق نقدینگی، دریافت مواد اولیه ارزان قیمت، انحصار، جلوگیری از واردات کالاهای مشابه و یا انعقاد قرارداد با مشتریان ویژه به تداوم فعالیت مشغولند. بنابراین تحلیلگران مالی ازبحران مالی بعنوان مهمترین ریسکی که بر شرکت و سرمایه گذاران وارد می شود یاد می کنند زیرا در هنگام وقوع آن تمامی گروههایی که به نحوی با شرکت درارتباط هستند متضررخواهند شد. بستانکاران واعتباردهندگان ممکن است قسمت با اهمیتی ازطلب خود را ازدست بدهند، سرمایه های سرمایه گذاران بدون ارزش خواهد شد وکارکنان کار خود را از دست خواهند داد. نگاهی کلی به پدیده بحران مالی زیان های پنهان و آشکار ورشکستگی را برای جامعه نمایان خواهد ساخت. منابع اتلاف خواهد شد و بی اعتمادی سدی برای توسعه آتی اقتصادی واجتماعی محسوب می شود. براین اساس اهمیت بحران مالی برکسی پوشیده نیست اگر این پدیده نامیمون قابل پیش بینی باشد شاید بتوان از وقوع آن جلوگیری کرد و یا تاثیرات آن را به حداقل رساند. به همین دلیل بحران مالی سالهاست که ذهن محققان متعددی را به خود مشغول کرده است و در این راه نیز به موفقیت های شایانی نیز دست یافته اند (پورمهر،1386،ص9)1 .
در این تحقیق نیز سعی شده است که کاراترین الگوی پیش بینی ورشکستگی ازبین سه الگوی اسپرینگیت، زیمسکی و اهلسون مشخص شود که به وسیله آن تحلیلگران مالی و اعتباردهندگان بتوانند ورشکستگی شرکتها را پیش بینی نموده و از این طریق از تضییع منابع وضرروزیان بیشترسهامداران و اعتباردهندگان جلوگیری بعمل آید. درنهایت تعداد بالای مطالعات انجام شده در کشورهای خارجی در این زمینه خود اهمیت موضوع تحقیق و ضرورت آن را به خوبی نشان می دهد.
5-1 اهداف تحقیق
با توجه به موضوع تحقیق که بررسی کارائی مدلهای پیش بینی اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون است اهداف زیرمد نظراست.
1-5-1 اهداف اصلی:
هدف اصلی این تحقیق تعیین میزان کارائی مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون دربررسی وضعیت ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
2-5-1 اهداف فرعی (ویژه) :
اهداف فرعی (ویژه) تحقیق بشرح زیرمی باشند :
1- تعیین مدلی کاربردی برای ارزیابی سلامت مالی یک بنگاه و استفاده از آن توسط مدیریت جهت هشدار نسبت به تداوم فعالیت یا نیاز به اقدامات اصلاحی واتخاذ تدابیرلازم در راستای رفع مشکلات آن شرکت.
2- تعیین مبنایی جهت ارزیابی عملکرد مالی وعملیاتی بنگاههای دولتی وغیردولتی به منظوراتخاذ تدابیرلازم در خصوص واگذاری، تجدید ساختار، تغییرمدیریت ارشد، فروش شرکت و یا حتی اعلام ورشکستگی آن .
3- آگاهی دادن به سرمایه گذاران وتامین کنندگان مالی درخصوص تصمیم گیریهای اقتصادی نسبت به خرید سهام شرکتها و یا اعطای وام وتسهیلات به شرکتها.
6-1 چارچوب نظری تحقیق
ازنظر قانون عدم توانایی ایفای تعهدات در سررسید شکست نیست بلکه قانون شکست را چنین تعریف کرده است که کل دارائیها برای پرداخت کل بدهیها کافی نباشد، همچنین به موجب متون قانونی ورشکستگی عبارتست از" درماندگی تاجر یا شرکت تجارتی درانجام عملیات تجاری که با از دست دادن توانایی پرداخت دیون وعدم توانایی در اقدام به تعهدات خود بلااعتبار گشته است " .
معمولاً دلایل مختلفی موجب ورشکستگی می شود، مهمترین دلیل ورشکستگی سوءمدیریت سازمانها می باشد. خطاهای مدیریتی، هزینه بالا، فعالیت مالی ضعیف، بی اثربودن فعالیتهای فروش، هزینه تولید بالا، رکود اقتصادی، تغییرات نرخ بهره، بالارفتن تورم، نوسانات قیمت مواد اولیه، شرایط اقتصادی بین المللی، تصمیمات دولت و پیشامدهای طبیعی ناخواسته از دلایل دیگر ورشکستگی می باشند. با توجه به اهمیت پیش بینی ورشکستگی تحقیقات فراوانی در این رابطه صورت گرفته است از جمله تحقیقات انجام شده توسط اسپرینگیت (1978)، اهلسون (1980) و زیمسکی (1984) و... جدول شماره (1-1) تحقیقات متعددی که در زمینه ورشکستگی صورت گرفته است در خود جای داده و چارچوب نظری تحقیق برگرفته شده از این تحقیقات می باشد.
جدول شماره (1-1): تحقیقات انجام شده در رابطه با ورشکستگی
سال محقق/محققان متغیرهای مورد مطالعه یافته های پژوهش
1966
ویلیام بیور نسبتهای جریان نقد به کل داراییها، سودخالص به کل داراییها، کل بدهیها به کل داراییها، سرمایه در گردش به کل داراییها، نسبت جاری، نسبت نداشتن فاصله اعتباری. بهترین نسبت از میان نسبتهای مورد مطالعه برای پیش بینی ورشکستگی نسبت جریان نقد به کل داراییها می باشد (بیور، 1966،ص71).
1968
آلتمن نسبتهای سرمایه در گردش به کل داراییها، سودانباشته به کل داراییها، درآمد قبل از بهره و مالیات به کل داراییها، ارزش بازارحقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری بدهیها، فروش به کل داراییها. اگر نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای مورد مطالعه کمتر از81/1 باشد شرکت ورشکسته میباشد، اگربین81/1و61/2باشد شرکت درناحیه ورشکستگی قراردارد و اگر بیشتراز61/2 باشد احتمال ورشکستگی آن خیلی کم است(رهنمای رودپشتی ودیگران، 1385،ص514).
1978
اسپرینگیت نسبتهای سرمایه درگردش به کل داراییها، سود قبل از بهره ومالیات به کل داراییها، سود قبل ازمالیات به بدهی جاری، فروش به کل داراییها. اگر نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای مورد مطالعه کمتر از 862/0 شود آن شرکت ورشکسته واگربیشتراز862/0 شود آن شرکت غیرورشکسته میباشد(عسگری،1387،ص 58).
1979 زاوگین نسبتهای متوسط موجودیهابه فروش، متوسط حسابهای دریافتنی به متوسط موجودیها، (سرمایه گذاری کوتاه مدت+ موجودی نقد) به کل داراییها، داراییهای آتی به بدهیهای جاری، سودعملیاتی به (بدهی جاری- کل دارایی)، بدهی بلندمدت به (بدهی جاری- کل دارایی)، فروش به (خالص سرمایه در گردش+ داراییهای ثابت. خروجی مدل که احتمال ورشکستگی می باشد عددی بین صفر و یک است، هرچه این عدد بزرگتر بوده و به یک نزدیکترباشد احتمال ورشکستگی شرکت بیشتر و هرچه این عدد کوچکتر بوده و به صفر نزدیکترباشد احتمال ورشکستگی شرکت کمتراست (رهنمای رودپشتی، 1385،ص523).
1980
اهلسون نسبتهای لگاریتم کل داراییها به شاخص سطح GNP، کل بدهیها به کل داراییها، سرمایه در گردش به کل داراییها، بدهیهای جاری به داراییهای جاری، اگر بدهیها بیشتر یا مساوی داراییها باشند عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر، اگر سودخالص برای دوسال گذشته منفی باشدعدد یک ودرغیراینصورت عدد صفر، سود خالص به کل داراییها، وجوه حاصل از عملیات به کل بدهیها، میزان تغییر درسود خالص نسبت به سال گذشته. اگر نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای مورد مطالعه کمتر از صفر شود شرکت مربوطه ورشکسته و در غیر اینصورت غیر ورشکسته می باشد (اهلسون، 1980،ص109).
1983
تافلر نرخ بازده سرمایه گذاری، سرمایه در گردش، (ریسک مالی، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام)، نقدینگی. سهم هر یک از این متغیرها در پیش بینی ورشکستگی به ترتیب 53/0، 13/0، 18/0 و16/0 ارزیابی گردید(رهنمای رود پشتی ودیگران، 1385،ص519).
1984
زیمسکی نسبتهای سودخالص به کل داراییها، کل بدهیها به کل داراییها، داراییهای جاری به بدهیهای جاری.
اگر نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای تحقیق برای شرکتی کمتر از صفر شود مورد بررسی ورشکسته می شود و در غیر اینصورت آن شرکت ورشکسته نخواهد شد (زیمسکی، 1984،ص22).
1984
فولمر نسبتهای سودانباشته به کل داراییها، فروش به کل داراییها، سود قبل از مالیات به حقوق صاحبان سهام، جریان نقد به کل بدهیها، بدهی به کل داراییها، بدهیهای جاری به کل
داراییها، لگاریتم کل داراییهای مشهود، سرمایه در گردش به کل بدهیها، لگاریتم سود قبل از بهره و مالیات به بهره. اگر نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای تحقیق کمتر از صفر شود شرکت مورد بررسی ورشکسته می شود در غیر اینصورت آن شرکت ورشکسته نخواهد شد (عسگری،1387،ص67).
1987
CA-SCORE
نسبتهای سرمایه صاحبان سهام به کل داراییها، (سود قبل از مالیات و اقلام غیرعادی+مخارج مالی) به کل داراییها، فروش به کل داراییها . براساس این مدل تا زمانی که نسبت محاسبه شده براساس متغیرهای تحقیق کمتر از 3/0- نشود شرکت مربوطه ورشکست نخواهدشد (عسگری،1387، ص61).
1993
گریس
نسبتهای سودخالص به کل داراییها، سرمایه در گردش به کل داراییها، کل بدهیها به کل داراییها، تفاوت سودخالص و جریان نقد ناشی از عملیات به کل داراییها.
شرکتهایی که با توجه به نسبتهای محاسبه شده در متغیر و براساس مدل لاجیت احتمال ورشکستگی آنها کمتر از 5/0 باشد شرکتهای غیرورشکسته و اگربیشتراز5/0باشد ورشکسته می شوند (عسگری،1387،ص63).
1996
شیراتا نسبتهای سود انباشته به کل داراییها، هزینه تنزیل و بهره به (وامها+ اوراق قرضه+اسناد دریافتنی تنزیل شده)، (اسناددریافتنی + حسابهای پرداختنی +1) به فروش کل، (ناخالص سرمایه سال جاری به ناخالص سرمایه سال گذشته)-1. شرکتهایی که ارزش نسبت محاسبه شده آنها براساس متغیرهای تحقیق بیشتر از 38/0باشد احتمال ورشکستگی آنها کم است و بالعکس (شیراتا، 1998، ص429).
7-1 مدل تحلیلی تحقیق و شیوه اندازه گیری متغیرها
در تحلیل، متغیرهای تحقیق به دو گروه با ماهیتهای متفاوت تقسیم می شوند گروه اول متغیرهای مستقل و گروه دوم متغیرهای وابسته که می توانند کمی یا کیفی باشند، متغیر وابسته در این تحقیق کیفی می باشد که باید به کمی تبدیل شود به همین منظور می توان مقدار صفر (y=0) را برای پیش بینی شرکتهای ورشکسته و مقدار یک (y=1) را برای پیش بینی شرکتهای غیرورشکسته بکار برد. تحلیل متغیرهای وابسته نیز براساس متغیرهای اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون صورت می گیرد که این الگوها بشرح زیر می باشند:
1-7-1 الگوی اسپرینگیت:
رابطه (1-1): Z=1.03x1 +3.07x2 +.66x3 +.4x4
=x1 نسبت سرمایه در گردش به کل دارائیها
=x2نسبت سود قبل از کسر بهره ومالیات به کل دارائیها
=x3نسبت سود خالص قبل از کسر مالیات به بدهیهای جاری
=x4نسبت فروش به کل دارائیها
براساس این الگو اگرz
2-7-1 الگوی زیمسکی:
رابطه (2-1): Y= -4.3 - 4.5x1 +5.7x2 -.004x3
=x1نسبت درآمد خالص به کل دارائیها
=x2نسبت کل بدهیها به کل دارائیها
=x3نسبت دارائیهای جاری به بدهیهای جاری
براساس این الگو اگرY>0 باشد شرکت ورشکسته ودرغیراینصورت شرکت غیرورشکسته می باشد.
3-7-1 الگوی اهلسون:
رابطه (3-1):
Y= -1.32 -.407x1+6.03x2 -1.43x3+.0757x4+72.1x5 -.521x6 -2.37x7 -1.83x8 -.285x9
=x1لگاریتم کل دارائیها به شاخص سطحGNP
=x2نسبت کل بدهیها به کل دارائیها
=x3نسبت سرمایه درگردش به کل دارائیها
=x4نسبت بدهیهای جاری به دارائیهای جاری
=x5اگر بدهیها بیشتر یا مساوی دارائیها باشند عدد یک و درغیر اینصورت عدد صفر
=x6 اگر سود خالص برای دو سال گذشته منفی باشدعدد یک و درغیراینصورت عدد صفر
=x7نسبت سود خالص به کل دارائیها
=x8نسبت وجوه حاصل ازعملیات به کل بدهیها
=x9میزان تغییر در سود خالص نسبت به سال گذشته
براساس این الگو اگرY>0 باشد شرکت ورشکسته ودرغیراینصورت شرکت غیرورشکسته می باشد.
8-1 فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی اول: مدل اسپرینگیت در سه سال مورد بررسی نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را نشان می دهد.
این فرضیه در غالب سه فرضیه فرعی زیر مورد بررسی قرار می گیرد:
فرضیه فرعی اول: با استفاده از مدل اسپرینگیت، می توان از یکسال قبل از ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را کسب کرد.
فرضیه فرعی دوم: با استفاده از مدل اسپرینگیت، می توان از دو سال قبل از ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را کسب کرد.
فرضیه فرعی سوم: با استفاده از مدل اسپرینگیت، می توان از سه سال قبل از ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را کسب کرد.
فرضیه اصلی دوم: در سه سال مورد بررسی بین نتایج این سه مدل در پیش بینی ورشکستگی شرکتها تفاوت معناداری وجود دارد.
9-1 متغیرهای عملیاتی تحقیق
متغیر یک مفهوم است که بیش ازدو یا چند ارزش یا مقداربه آن اختصاص داده می شود. به عبارت دیگرویژگی هایی را که پژوهشگر مشاهده یا اندازه گیری می کند متغیرنامیده می شود (دلاور،1384، ص42)1.
مهمترین و مفیدترین راه برای طبقه بندی متغیرها ونقشی که درتحقیق به عهده دارند، تقسیم آنها به دوعنوان مستقل و وابسته است متغیرمستقل توسط پژوهشگراندازه گیری، دستکاری یا انتخاب می شود تا تاثیریا رابطه آن با متغیردیگری (وابسته) اندازه گیری شود. براین اساس دراین تحقیق، متغیر مستقل عبارتست ازنسبتهای بکار گرفته شده در مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی و اهلسون که برای پیش بینی توقف فعالیت شرکتها ازآنها استفاده خواهد شد و متغیر وابسته آن عبارتست از امکان پیش بینی توقف فعالیت شرکتهای مورد بررسی با استفاده ازمدلهای ذکرشده که این متغیردوحالتی است، وضعیت شرکتها از لحاظ توانایی مالی که یا ورشکسته هستند یا غیرورشکسته.
10-1تعریف واژه ها و اصطلاحات
در این بخش تعاریف برخی از واژگان مهم که در پایان نامه استفاده شده است ارائه می گردد :
ورشکستگی :
ورشکستگی تاجریا شرکت تجارتی، درنتیجه توقف ازتادیه وجوهی که برعهده اوست حاصل می شود (اسکینی،1383،ص32)2 .
مدل پیش بینی ورشکستگی3:
توابعی که برای پیش بینی آینده واحد تجاری در خصوص تداوم فعالیت یا عدم تداوم فعالیت آن واحد تجاری بکار برده می شود(غلامعلی، 1384،ص80)4.
خطای نوع اول:
یک شرکت ورشکسته را در گروه شرکتهای غیرورشکسته قرار دادن.
خطای نوع دوم:
یک شرکت غیرورشکسته را در گروه شرکتهای ورشکسته قرار دادن.
ریسک مالی :
عبارتست از احتمال تغییرات شدیدی که (به دلیل ساختار سرمایه شرکت) در سود هر سهم رخ می دهد (جهانخانی ودیگران،1385،ص9)2.
ریسک ورشکستگی3:
این ریسک ازاحتمال عدم توانایی پرداخت اصل وفرع بدهی ناشی می شود. هرچه نسبت بدهی افزایش یابد، احتمال عدم توان پرداخت بدهی نیز بیشتر خواهد شد (نیکومرام ودیگران، 1381،ص88)4.
سرمایه در گردش5:
وجوهی است که برای گرداندن یک دستگاه بازرگانی، اقتصادی یا واحد دولتی بکار می رود. سرمایه درگردش از کم کردن دارائیهای جاری6 از بدهیهای جاری7 حاصل می شود (شباهنگ،1385، ص59)8.
سرمایه درگردش به کل دارائیها 9:
این نسبت از تقسیم سرمایه درگردش به جمع دارائیها به دست می آید. این نسبت حاکی از رجحان نقدینگی است ودر بحران اقتصادی آمریکا در دهه 1930 قابل اعتمادترین ودقیق ترین نسبت درروند نامطلوب مالی شرکت بود (قالیباف اصل، 1387،ص18)10.
سود قبل از بهره و مالیات 11:
عبارتست از حاصل تفریق هزینه های عملیاتیپ وهزینه های اداری شرکت ازکل درآمد (جهانخانی و دیگران، 1385،ص10)12.
سود قبل از بهره و مالیات به کل دارائیها :
این نسبت معیاری برای بهره وری واقعی دارائیهای شرکت بدون درنظرگرفتن هرگونه هزینه های مالی ویا عوامل دیگر می باشد، زیرا می توان گفت ادامه فعالیت واقعی هر شرکت به ایجاد سود از محل دارائیهای آن شرکت وابسته است ( وکیلی فرد ودیگران،1380،ص79)2.
سود قبل از کسر مالیات به بدهی جاری3:
این نسبت نیز مانند نسبت فوق یکی از نسبتهایی است که میزان موفقیت واحد تجاری در کسب سود را تعیین می نماید (وکیلی فرد ودیگران،1380،ص79)4.
دارائیهای جاری به بدهیهای جاری5:
این نسبت که نسبت جاری نام دارد در واقع بیانگراین مفهوم است که چند برابرمبلغ بدهی جاری برای واریزآن در دارائی جاری وجود دارد. هرچه این نسبت بالاتر باشد وضعیت نقدینگی شرکت بهتراست. حد مطلوب این نسبت براساس نرم صنعت تعیین می شود اما بصورت یک اصل کلی بهتراست کمتر از2 مرتبه نباشد (قالیباف اصل،1387،ص17)6.
بدهیهای جاری به داراییهای جاری 7:
این نسبت معکوس نسبت جاری بوده وازتقسیم بدهیهای جاری از داراییهای جاری بدست می آید. هرچه مقدارآن بزرگتراز یک باشد نشاندهنده مشکلات نقدینگی در شرکت است (قالیباف اصل، 1387، ص18)8.
فروش به کل دارائیها9 :
می توان این نسبت را یکی ازنسبتهای فعالیت دانست، که نمایانگر قابلیت افزایش فروش به کل دارائیهای واحد تجاری می باشد. این نسبت یکی از نسبتهای استاندارد مالی است که به نسبت گردش سرمایه معروف است. وجود این نسبت را می توان ملاکی برای برخورد مدیران واحد های تجاری با شرایط رقابتی دانست (نیکومرام ودیگران،1381،ص84)10.
کل بدهیها به کل دارائیها :
با این نسبت، کل وجوهی که ازمحل بدهیها تامین شده است محاسبه می شود. این نسبت را می توان مبین اطمینان وتامینی دانست که بستانکاران برای وصول مطالبات خود میتوانند داشته باشند. (جهانخانی ودیگران،1385،ص46)2.
سود خالص به کل داراییها 3:
این نسبت از تقسیم سودخالص پس ازکسرمالیات به کل داراییها بدست می آید و به نرخ بازده سرمایه گذاری معروف است این نسبت نشاندهنده این است که در برابر هر ریال سرمایه گذاری چقدر بازده نصیب شرکت می شود (وکیلی فرد، 1380،ص 77)4.
وجه حاصل ازعملیات به کل بدهیها 5:
این نسبت از تقسیم وجه نقد حاصل از عملیات به کل بدهیها بدست می آید. پایین بودن این نسبت می تواند بیانگر این باشد که وجه نقد حاصل از عملیات نمی تواند پوشش دهنده بدهیهای شرکت باشد. (شباهنگ،1387، ص293)6.
تولید ناخالص ملی 7:
تولید ناخالص ملی عبارتست از ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات نهایی که اعضای یک ملت در طول یکسال تولید کرده اند(شباهنگ، 1387،ص 291)8.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
1-2 گفتاراول: ورشکستگی و بررسی قانونی آن
1-1-2 مقدمه
ورشکستگی بعنوان مقوله ای با اهمیت در مدیریت مالی تلقی می شود زیرا تقریباً مقوله ای باستانی است و بسیار نیزرایج می باشد. ورشکستگی ممکن است دریک مغازه خرده فروشی کوچک که قادر به ایفای تعهد اجاره اش نیست وبدین دلیل بسته می شود و یا در یک شرکت تولیدی بزرگ به دلیل نداشتن نقدینگی مطلوب و زیانهای مستمرسالانه رخ دهد (حاجیها،1384،ص 64)1.
بررسی علل پدید آورنده ورشکستگی ازمنظر مالی و تبیین مبانی مالی و حسابداری و مهمترازهمه ارزیابی ورشکستگی به کمک مدلهای رایج بسیارحائز اهمیت است برای پاسخگویی به این نیاز دراین فصل موضوع ورشکستگی درقالب هشت گفتارمورد بحث قرارگرفته است. درگفتاراول به تعاریف ورشکستگی وبررسی قانونی آن پرداخته می شود. درگفتاردوم دلایل، مراحل وهزینه های ورشکستگی مورد بررسی قرارمی گیرد. درگفتارسوم به ارزیابی تداوم فعالیت شرکتها پرداخته می شود. درگفتارچهارم تعاریف پیش بینی، مدل وساختارمدلهای پیش بینی ورشکستگی آورده شده است. درگفتار پنجم انواع مدلهای پیش بینی ورشکستگی مطرح می شود. درگفتارششم به تشریح نسبتهای مالی مورداستفاده دراین تحقیق پرداخته می شود. درگفتارهفتم با بازارهای سرمایه وارکان آن آشنا خواهیم شد. وبالاخره درگفتارهشتم پیشینه تحقیق درداخل وخارج از کشور آورده شده است.
2-1-2 تعریف ورشکستگی
در متون مالی واژه هایی چون:
وضع نامطلوب مالی2، شکست3، عدم موفقیت واحد تجاری، وخامت، ورشکستگی4، عدم پرداخت دیون5، و... برای توصیف ورشکستگی بکار رفته است.
ورشکستگی اقدامی قانونی است که به موجب آن بطورکلی دارائیهای یک بدهکارعاجزاز پرداخت بدهی خود، به سود طلبکاران ضبط می شود. ورشکستگی درلغت به معنای درماندگی درکسب وتجارت است. وحالت بازرگانی است که درتجارت زیان دیده و از پرداخت بدهی های خود عاجزمانده است. درادوارتاریخی سابقه ورشکستگی برای تجارهمواره وجود داشته است، ولی برخورد بستانکاران با بدهکاران ورشکسته بسیار تند وخشن بوده است به نحوی که برای خود حق بازداشت و به بیگاری کشیدن بدهکار ونیزبه بردگی کشیدن وفروختن او و حتی حق کشتن بدهکاران ورشکسته را برای خودقائل بودند. به مروربا فرق قائل شدن بین ورشکستگان به تقصیروتقلب، ازشدت عمل طلبکاران کاسته شد و رفتار با آنها بسته به مورد فرق پیدا نمود.
در متون علمی از ورشکستگی تعاریف مختلفی ارائه شده است. درادامه به چند تعریف از دیدگاههای تجاری، قانونی و... اشاره خواهد شد.
3-1-2 ورشکستگی ازنظرقانونی
ماده412 قانون تجارت مصوب13/12/1311 ورشکستگی را تعریف نموده ومی گوید:
" ورشکستگی تاجریا شرکت تجاری، درنتیجه توقف ازتادیه وجوهی که برعهده اوست حاصل می شود ". تعریف مذکور عیناً همان تعریفی است که درماده 243 قانون تجارت سابق مصوب 25/دلو/1303 و12/1 و12/3/1304 بیان گردیده بود.
تعریف مذکور در واقع مبین عوامل وعناصر موجد ورشکستگی است. بنابراین با توجه به متون قانونی موجود، می توان ورشکستگی را چنین تعریف نمود: "ورشکستگی عبارت است از درماندگی تاجر یا شرکت تجارتی درانجام عملیات تجارتی که با ازدست دادن توانایی پرداخت دیون وعدم توانایی دراقدام به تعهدات خود بلااعتبار گشته است"(افتخاری،1379،ص92)1.
ورشکستگی درلغت به معنای درماندگی در کسب و تجارت است (اسکینی،1383،ص32)2.
وقتی کاسبی در معاملات خود بدهکار می شود و قادر به تادیه به موقع بدهی خود نیست، اصطلاحاً می گوئیم "معسر" است. وقتی یک شرکت تجارتی قادر نیست که نسبت به تعهدات مالی خود در قبال طرفهای داخلی و خارجی خویش به موقع عمل کند، دراصطلاح قانونی می گوئیم "متوقف" و"ورشکسته" است (قرنی حمامیان،1384،ص35)3.
درمجموع درمقایسه با مقررات مربوط به «ورشکستگی» به تفاوتهایی درمفاهیم اصطلاحات«ورشکستگی» و«اعسار» برخورد می کنیم که ذکراین تفاوتها ضروری می باشد. بدین جهت جهات افتراق این دواصطلاح ذیلاً تشریح می گردد:
1- ورشکستگی مترادف توقف تاجرازتادیه دیون وتعهدات خود اوست. ولی قانون اعسار مصوب20/9/1313 تعریفی که ازمعسرکرده، افلاس وافسار را به یک معنا ومفهوم بکاربرده است که عبارت است ازعدم کفایت دارایی یاعدم دسترسی به مال خود غیرتاجربرای تادیه دیون.
2- اصطلاح ورشکستگی درباره تاجرمتوقف کاربرد دارد، ولی اصطلاح اعسار ناظربه غیرتاجراست که دسترسی به مال خود نداشته و یا دارایی اوکفاف پرداخت دیونش را ندهد.
3- ورشکستگی نیازی به رسیدگی واحراز اینکه دارایی ورشکسته کمتراز بدهی اوست نمی باشد و به محض توقف تاجراز پرداخت دیون وتعهدات خود، ورشکستگی اواعلام می شود. ولی دراعسار، رسیدگی به این امور ضروری است که : "آیا دیون او بیش ازدارایی اوست و واقعاً دارایی او کفایت پرداخت دیونش را نمیدهد، یاواقعاً برای پرداخت دیون خود، دسترسی به مال خود ندارد"(افتخاری،1379،ص94)1.
4-1-2 ورشکستگی ازنظرحسابداری
از نظرحسابداری ورشکستگی به دوصورت زیر امکانپذیر است:
1- ورشکستگی فعالیت2: اگرارزش دارایی های شرکت کمترازبدهی های آن شرکت گردد ولی شرکت به فعالیتش تداوم بخشد یک نوع ورشکستگی روی داده است که به ورشکستگی فعالیت معروف است. دراین ورشکستگی نشانه ای آشکار ازعملیات غیرسودآورشرکت وجود دارد اما شرکت به هر نحو به فعالیتش ادامه می دهد.
2- ورشکستگی نقدینگی3: این نوع از ورشکستگی بدین صورت است که سررسید بدهی های شرکت برسد و شرکت توانایی پرداخت آنها رانداشته باشد. این ن
