فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 17 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دیدگاه آل احمد در باره غرب زدگی را شاید بتوان برجسته ترین نمود اندیشه اجتماعی او دانست. او در ایران بیش از همه با کتاب «غرب زدگی» خود معروف شد و این کتاب از جمله کتاب های بحث برانگیز در چند دهه اخیر شد.
نگاه جلال به غرب عموما آسیب شناختی است و از منظر ورود غرب به ایران و آسیب هایی که ایران از این میهمان ناخوانده نصیب اش شده است، به تحلیل این مساله می پردازد. جلال عموما غرب را در این کتاب از منظر اقتصادی معرفی می کند یعنی: «شامل همه ممالکی است که قادرند به کمک ماشین مواد خام را به صورت پیچیده تری در آورند و همچون کالایی به بازار عرضه کنند.»( غرب زدگی، چ چهارم، تهران، نشر فردوس، ص22). او بر این اساس دنیا را به دو دسته سازنده و مصرف کننده ماشین تقسیم می کند. می توان گفت دریچه نگاه آل احمد به غرب بیش از آن که از مبادی هستی شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی غرب باشد از دریچه توجه به تبعات غرب است. به تعبیر دیگر جلال بیشتر متوجه مدرنیزاسیون است تا مدرنیته. از همین جاست که مفهوم غرب زدگی شکل می گیرد: غرب پیشرفته مدرن، سازنده ماشین است و شرق عقب مانده سنتی مصرف کنده ماشین اما ماشین تنها یک وسیله صرف نیست بلکه از خود اقتضائاتی دارد. حرف اصلی جلال این است که ما نتوانسته ایم شخصیت فرهنگی- تاریخی خودمان را در قبال ماشین و هجوم جبری اش حفظ کنیم؛ ما در مقابل غرب مضمحل شده ایم. جلال در تلاش برای حفظ هویت فرهنگی ایرانیان در قبال هجوم ماشین است و نمی خواهد سنت های اجتماعی، قربانی ماشین و ماشینیزم شوند.
چه چیزهایی موجب شد تا ما عقب بمانیم؟ چه موجب شد تا تولید کننده ماشین نشویم تا وارد کننده آن باشیم تا هویت خود را نیز در چنبره ماشین غربی از کف بدهیم؟ این پرسشی است که آل احمد با درگیری خاصی با آن مواجه شد وکوشید تا پاسخی برای آن بیابد. او یکی از عوامل عقب ماندگی ما را این می داند که ما در طول تاریخ خود کمتر شهر نشینی داشته ایم و شهرها نیز محل تاخت و تاز سلسه های بسیار می شدند و ویران می گشتند و در نتیجه تمدنی شکل نمی گرفت. از دیگر عوامل عقب ماندگی ایرانیان در نظر جلال، نامناسب بودن شرایط اقلیمی است. ایران کشوری کویری است که آبادی در آن کم است. تمدن در کنار آب ها می روید. اختلافات مذهبی و برداشت های مبتذل از مذهب نیز از عوامل عقب ماندگی ما در نظر جلال است. از این ها گذشته ایران کشوری است که در هیچ دوره ای از حملات خارجی در امان نبوده و تاخت و تاز مداوم، خصوصا به دست مغولان و صلیبیان، امنیت را که لازمه پیشرفت است از ایران می گیرد. او همچنین کشف راه های دریایی در مسیر غرب به شرق و از دست رفتن اهمیت ایران را نیز از زمره این عوامل می داند. از سوی دیگر آل احمد اشاراتی نیز به علل توسعه یافتگی غرب دارد. این عوامل در نظر او عبارت اند از: رنسانس، ظهور انقلاب صنعتی، اختراع برق و کشف قطب نما، کشف نیروی بخار، جانشینی بورژوازی به جای فئودالیسم و همچنین اخذ فنون و معارف اسلامی در طی جنگ های صلیبی، به دست آوردن مواد خام ارزان از شرق و غارت آن ها و کشف هند و آمریکا.
احساس عقب ماندگی در شرق ایرانی و پیشرفت در غرب، موجب شکل گیری «غرب زدگی» می شود. آل احمد عواملی چند را موجب شکل گیری غرب زدگی در ایران می داند:
1. تمایل تاریخی به غرب
2. ناتوانی در ساخت ماشین و رعب از آن
3. احساس حقارت و از دست دادن هویت فرهنگی
4. تقلید از ظواهر غرب و غفلت از شناخت سیر تاریخی تمدن غرب
5. عقب نشینی روحانیت در مقابل ماشین
6. روشنفکران غرب زده
7. حکومت های وابسته
آل احمد معتقد است که غرب زدگی از آن کشوری است که مصرف کنده و وارد کننده ماشین است و اقتصادی مصرفی و عقب مانده دارد. از همین رو معتقد است که مقابله کردن با عوامل عقب ماندگی و تبدیل کردن ایران به کشوری پیشرفته، مانع تشکیل یا گسترش غرب زدگی می شود. پیشنهادهای او برای رفع عقب ماندگی در ایران فهرست وار عبارت اند از:
1. اسکان برنامه ریزی شده عشایر
2. سامان بخشی شهری
3. توجه به نیازهای کشاورزی مکانیزه
4. استقلال رسانه ای
5. استقلال رهبری کشور
6. محدود کردن تسلط نیروهای نظامی بر جامعه ایران
7. پیاده کردن دموکراسی واقعی
8. ساخت ماشین و تسلط بر آن.
در مجموع می توان گفت آل احمد «غرب ستیز» نیست بلکه «غربزده ستیز» است. به نظر او غرب زدگی عارضه ای است که از بیرون آمده و در محیطی آماده برای بیماری رشد کرده. به نظر او ما باید شخصیت فرهنگی- تاریخی خودمان را در قبال هجوم ماشین حفظ کنیم و دچار خودباختگی فرهنگی نشویم.
نقد و بررسی کتاب غربزدگی جلال آل احمد
مقدمه
ایرانیان ازیک سو ملتی هستند با میراثی غنی وازسوی دیگردرمرحله ای سرنوشت سازازتازیخ خود قراردارند. کوشش آنها در دو دهه گذشته دردموکراسی سازی و گسترش مشارکت عمومی دلالت براین داردکه می خواهند سرنوشت خود را به دست بگیرند، و درجهان امروزایفای نقش کنند. راست این است که برای بازیگری درروند تمدن سازی،نخست باید نسبت به این میراث غنی آگاهی داشت، وآن هم بدست نمی آید مگربه این پرسش که "ایرانی کیست"پاسخی کلان داده شود، پاسخی که هم رابطه اوبا گذشته اش راحفظ کند وهم حرکت اوبه سوی آینده را استوار.این گام درعصرحاضرکه ویژگی آن "یک تمدن" (تمدن رایانه وفناوری) و"چندفرهنگ" است هم ضروری وهم امکان پذیراست.
هویت ازآن زمره مشکلات است که تنها به یک وجه نمی توان آن رادریافت ویا برای آن صورت بندی نمود.هویت همیشه وهمه جا چندلایه ومتغیربوده است. وهرچه انسانها ازلحاظ جغرافیایی به هم نزدیک ترشده وازنظرفرهنگی نیزتعامل بیشترداشته اند،این چندلایگی ،هم ازنظرکمی هم ازنظرکیفی گسترده تروپیچیده ترشده است. با این حال،هویت مقوله ای انتزاعی، نامتغیر،ایستا وابدی نیست. سیرتاریخی "رودخانه هویت ایرانی" نشان میدهد که دردوران های تولید تمدنی وفرهنگی درتاریخ ایران،ایرانیان به وجهی ابتکارآمیزمناسبات خود با خود، با دیگرهمنوعان، زمان ومکان خویش را بازآفرینی، بازتعریف وبازسازی کرده اند.هویت بهنگام وبرای عصرجهانی شده ی ایرانیان چند بعدی است وبه ناچاربایدباخمیرمایه های ایران ، دین، سنت، پادشاهی وتجدد قوام و دوام یابد.
دراین نوشتارقصد براین است که به عنصرتجدد وغرب درهویت ایرانی با توجه به کتاب غربزدگی جلال آل احمد پرداخته شود. اما این که چراغرب وتجدد جزیی ازعناصرهویتی ماست می توان با این سوال پاسخ داد که "چرا به نظر،زندگی ایرانیان نه واقعا مصداق میراث ایرانی ویا اسلامی است ونه مصداق معیارهای جهان جدیدی که خود را درآستانه هزاره جدید تصورمیکنند؟
زیرا" دردوسده ی گذشته هرقشروگروهی ازایرانیان تنهایکی ازسه معیار: سنت، دین، تجدد را برگزیده وبراساس ان کوشش های صادقانه هم نموده است." درواقع میتوان گفت "انسان بدون گذشته ریشه نخواهدداشت وبدون آینده افق ندارد.اماهمه جنبه های میراث گذشته نمی تواند برای حال کارسازباشد وهمه چیزحال نیزمطلوب نیست.
بنابراین عنصرتجدد از الزامات تحولات و پیشتازی به سوی آینده است.که اکنون درکنارعناصرسنت ودین درایران قرارگرفته است،اما اینکه" کدام جنبه ازگذشته واقعا به گذشته تعلق دارد وعمرش به سرامده است و کدام جنبه به زمان حال، به ارزیابی وانتخاب بازیگران امروزبستگی دارد.
و درآخرپرسش اساسی که درکتاب " غربزدگی " بدنبال آن هستم " دلیل اهمیت غرب درهویت ایرانی ازدیدگاه جلال آل احمداست."
کتاب غربزدگی به جزمقدمه و پیش درآمدش ١١ فصل دارد، که ازمجموع ٢٢٧ صفحه متن غربزدگی تنها حدود ٩۰صفحه آن به طرح تاریخی مسئله غربزدگی که اساس آن است اختصاص دارد. وبقیه وصفی است ازوضع زمان به عنوان دنباله اجتناب ناپذیرآن سیرتاریخی . اما به هرحال اغلب مطالب کتاب تاریخ قرن ١٩ و٢۰ ایران را بررسی کرده ونقش و اثر بریتانیا وآمریکا را درآن جستجو می کند. بنابراین برای آوردن دلیل نویسنده برای ترجیح بعد غرب و تجدد درهویت ایرانی با همان ٩۰ صفحه اول سروکار داریم، که نوآوری های اوست و به قول خود او " طرحی تازست " ازتاریخ و آن بقیه حرف هایی است عیان.
مشکل نوشتن انتقاد براین کتاب این است که، آدم نمی داند ازکجا باید شروع کند. چون تقریبا همه مطالب همه جا آمده و با وجود اینکه کتاب فصل بندی شده است نظمی را که باید درآن نمی توان یافت.ازین جهت، نقدی که تابع سیرکتاب باشد همانگونه پراکنده خواهد بود. که البته این خود سبک نویسندگی اوست. بنابراین طبق فصل های کتاب ابتدا خلاصه ای از آن را ارائه کرده، که همان اندیشه های نویسنده از طرح مبحث غرب وتجدد است، و سپس درانتهای هر4 فصل اول که همان 90 صفحه نخستین است نقدها وشاهد مثال هایی در تایید اندیشه نویسنده آورده می شود.
١(طرح یک بیماری
دراین فصل به تعریف غربزدگی می پردازد و در تحلیل های خویش، غربزدگی را نوعی مرض نظیر وبا زدگی یا بقول آلبرکامو طاعون می داند. "غربزدگی می گویم همچون و بازدگی.....به هر صورت سخن از یک بیماری است. وتلقی جلال ازغرب آنگاه قوت و استحکام و جامعیت می یابد که آن را با شرق مواجه می سازد. دراندیشه جلال، غرب وشرق درکلیت موضوع، فاقد مفاهیم سیاسی و درحدود جغرافیای نامحدودهستند، بلکه دربدو امردو مفهوم کاملا اقتصادی به شمارمی روند.
" غرب در یک معنا یعنی ممالک سیر و شرق یعنی ممالک گرسنه. برای من دولت آفریقای جنوبی هم تکه ای ازغرب است. گرچه د رمنتهی الیه جنوبی آفریقا ست واغلب ممالک امریکای لاتین جزو شرقند. گرچه آن طرف کره ی ارضند. جلال ما را ازدسته ی دوم میداند " واضح است که ما ازین دسته ی دومیم. ازدسته ی ممالک گرسنه.
آل احمد دریک نگاه خصوصیات غرب را درثروت، قدرت، علم وآبادانی و تمدن تصور می نماید وخصوصیات شرق غرب زده را درفقر، ضعف، جهل، ویرانی و... ترسیم می سازد و بالاخره غربیان را سازندگان و صادرکنندگان و شرقیان را مصرف کنندگان و واردکنندگان معرفی می نماید." روزگار ما دو دنیاست یکی در جهت ساختن و پرداختن و صادر کردن ماشین، و دیگری درجهت مصرف کردن و فرسوده کردن و وارد کردن آن.یکی سازنده و دیگری مصرف کننده.
" نکته مهم این است که برای ما ایرانیان تجدد نیزمانند اسلام ازسوی غرب به ایران آمد وایرانیان درشکل گیری آن نقش بارزی ایفا نکردند و درواقع دریافت کننده آن بوده اند. به جای بازیگرشدن یا به تماشاچی تبدیل شدند و یا مصرف کننده صرف ماندند. که دیدیم همین موضوع را جلال نیزاشاره میکند.
" بنابراین شناخت ایرانیان ازدنیای جدید بسیارضعیف است و مهمترازآن قلت منابع و دردسترس نبودن آنها، نسل امروزایرانی برای استخراج جنبه هایی ازتجدد که برای هویتش مفید است با مشکلات متعددی روبروست.
جلال نیزمی گوید: " حرف اصلی این است که ما نتوانسته ایم شخصیت " فرهنگی- تاریخی " خودمان را در قبال ماشین وهجوم جبری اش حفظ کنیم. بلکه مضمحل شده ایم. حرف دراین است که ما نتوانسته ایم موقعیت سنجیده و حساب شده ای در قبال این هیولای قرن جدید بگیریم. تا وقتی ماهیت و اساس و فلسفه تمدن غرب را در نیافته ایم همچون آن خریم که در پوست شیر رفت. و دیدیم که چه به روزگارش آمد.اینکه ما تا وقتی مصرف کننده ایم.- تا وقتی ما ماشین را نساخته ایم- غربزده ایم. غربزدگی مشخصه دورانی ازتاریخ است که به مقدمات ماشین یعنی به علم جدید و تکنولوژی آشنا نشده ایم.
٢) نخستین ریشه های بیماری
دراین فصل به ریشه های تاریخی غربزدگی درشرق می پردازد. و دلیل توجه ما به غرب را " گریز ازهند (مرکز) میداند. و یا فشار بیابانگردهای شمال شرقی ما را به این سمت میرانده است.وهمچنین توجه به اسلام راهم نیزخود توجهی به غرب می دانست. و توجه ما را به غرب دردو دوره مقایسه می کند:
١-تا حدود سیصد سال پیش که ماهمیشه به غرب احساس حسادت ورقابت داشته ایم.
٢-سه قرن اخیرکه احساس رقابت جایش را به حسرت ودرماندگی وعبودیت داده است.
درواقع جلال ریشه های غربزدگی رادرخودباختگی میبیند ومعتقداست براساس همین خودباختگی است که انسان های غربزده به جای احساس رقابت به احساس درماندگی مبتلا می شوند ودرمقابل غرب احساس بندگی می کنند و درنتیجه نه تنها خود را مستحق و یا برحق نمی دانند بلکه به این باورمی رسد که "... نفت ما را می برند چون حقشان است و چون ما عرضه نداریم، سیاستمداران را می گردانند چون خود ما دست بسته ایم. آزادی را گرفته اند، چون لیاقتش را نداریم .جلال دانه شیوع این مرض را گسترده ترمیداند ومعتقداست برای اینکه به جامعه غربزده خویش اصالت ببخشیم و خود را مطرح سازیم ونهایتا حیات خویش را بیابیم باید: ".... عین غربی ها زن ببریم! عین ایشان ادای آزادی را درآوریم! عین ایشان دنیا را خوب و بد کنیم! عین ایشان لباس بپوشیم وچیز بنویسیم! و بالاخره شب و روزمان وقتی شب وروز است که ایشان تایید کرده باشند.
ومیبینیم رجایی هم این مطلب را بیان کرده است که " مهمترین چالش برای استخراج جنبه هایی ازتجدد یکسره آفرینش های تازه ای است وایرانیان آنقدرازاطمینان خاطرواعتماد به نفس برخوردارنیستند که " خودباور" باشند.
٣) سرچشمه های اصلی سیل
- این فصل به تحولات صنعتی غرب اشاره دارد. وجلال دلیل آن را در یک بررسی تاریخی این میداند که " غرب مسیحی در وحشت از نیستی و اضمحلال در مقابل خطر اسلام یک مرتبه بیدار شد و ناچار نجات یافت. واکنون را نوبت ما میداند که درمقابل قدرت غرب احساس خطرکنیم.
- زمان های توجه به غرب را یکی زمانی می داند که ایران راهی برای رسیدن به هند وچین بود ودیگری زمانی است که نفت خوزستان به میان می آید.
- وی درریشه یابی عقب ماندگی های شرق، آثاری ازمسیحیت کاتولیکی می یابدوبراین باورست که غرب مسیحی نقش عمده ای در شعله ور ساختن بسیاری از جنگ و گریز های شرق داشته و از آتش ویرانی های مغول و کشتار تیمور هرگز جرقه ای به دامن عالم مسیحیت اصابت نکرده است . و در نتیجه گیری چنین می نویسد: " و اگر بازهم شکی دارید متوجه باشید که درست پنجاه سال بعد ازفتح قسطنطنیه به دست مسلمانان – حکومت صفوی در اردبیل تاسیس شد – یعنی درست درپشت سرعثمانی. بهترین جا برای فروکردن خنجر. وآیا می دانید یا نه که در"چالدران"با قتل عام های داخلی از دوسو – خون نزدیک به ٥۰۰هزارمسلمان به زمین ریخت؟!
گمان نکنید که به دفاع از ترکان عثمانی برخاسته ام. نه . می خواهم بگویم که بر اثر کم خونی ناشی از آنهاست که ما خاورمیانه ای ها امروز به چنین روزگاری گرفتاریم.
٤) جنگ تضادها
در این قسمت به نظر جلال یکی از مظاهر عمده غرب زدگی، به خاطرجبربازار و اقتصاد نفتی، ناگزیر به خرید و مصرف ماشین هستیم. در تحلیل این مقوله به شاخصهایی می رسیم که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود :
١-روستا گریزی و کنده شدن از روستا و مهاجرت به شهر و عواقب آن، که این را حاصل غرب زدگی ما می داند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 17 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله معرفی ونقد کتاب غرب زدگی