تلاش ـ مسئله استیفاء حقوق ملت برمنابع نفتی و موضوع ملی شدن صنعت نفت تا کنون مفاهیمی تنگاتنگ و یگانه تلقی شده اند . بدنبال تجربه تاریخی نهضت نفت که به ملی شدن این منابع انجامید و اداره ، کنترل و بهره برداری از آن حق مسلم ایران شناخته شد ، ثابت شد که مرحله استفاده و بهره برداری عملی از این حقوق ـ یعنی از قوه به فعل درآوردن آنها ـ بود که دکتر مصدق را با موانع عظیمی مواجه ساخت . تنها در این مرحله بود که حقیقتِ نیاز ایران به جهان بیرون با فشار و هرچه بیرحمانه تر آشکار گردید . ظاهراً دکتر مصدق قبل از واقعه 28 مرداد در حل مسئله نفت به بن بست رسیده بود . مشکلات اساسی که دکتر مصدق بعد از قطع رابطه با انگلیس تا مرحله فرارسیدن 28 مرداد و سرنگونی دولت وی با آنها مواجه شد چه بود ؟
دکتر مینا ـ صنایع نفت در کشورهای عضو اوپک ازجمله ایران بدین سبب ملی شدند که قراردادهای نفتی معمول درآن زمان که همه از نوع امتیاز (concession ) بودند و اختیار کل و مطلق اداره عملیات و نحوه و میزان تولید وصادرات و قیمت گذاری در اختیار شرکت های نفتی خارجی قرار داشت ، ازهر لحاظ مغایرحق حاکمیت ملی و مانع استقلال سیاسی واقتصادی کشورهای صاحب نفت بود .
در ایران مسئله نفت از آغازکشف آن توسط دارسی درسال 1908 تا کنون مهمترین عامل اساسی در تعیین خط مشی سیاسی و اقتصادی کشور بوده است . در بررسی تاریخ نود وپنج ساله صنعت نفت ایران بحث انگیزترین موضوع اصل ملی شدن صنعت نفت در سال1951 و وقایع و حوادث متعاقب آن می باشد .
در آغاز تأکید بر این نکته واجب است که در تحت شرایط و نحوه ای که شرکت سابق نفت انگلیس و ایران با حمایت دولت انگلیس بر صنعت نفت ایران حکومت می نموده اصل ملی کردن نفت ، یک امر ضروری و غیرقابل اجتناب بود و هیچ شکی نیست که مرحوم دکترمصدق مردی وطن پرست ، آزادی خواه و ناسیونالیست بود وکشور ایران توسعه وپیشرفت در این صنعت عظیم ملی را مدیون اقدام وطن پرستانه آن مرحوم است .
متأسفانه ملی شدن صنعت نفت ایران مقارن با زمانی بود که هشت شرکت عمده بین المللی نفت بیش از نود درصد ظرفیت تولید و پالایش و توزیع نفت در جهان آزاد و هشتاد و پنج درصد ظرفیت ناوگان نفتکش های دنیای آزاد را در اختیار انحصاری خود داشتند .
علاوه بر این قدرت فنی و اقتصادی ، این هشت شرکت از حمایت کامل سیاسی و اقتصادی نظامی دولت های متبوع خود برخوردار بودند ونمونه بارز آن طی مذاکرات بادولت مصدق به خوبی آشکار گردید .
تلاش ـ تا چه میزان تصور دکتر مصدق و مشاوران و یارانش از قبل از این مشکلات دقیق و روشن بود ؟ آیا می توان تصور نمود که اگر وی اشراف کافی نسبت به واقعیتهای جهان قدرت و توازن نیروی خفته در ثروت و تکنولوژی پیشرفته کشورهای غربی داشت بازهم تا آخرین مرز یعنی لغو عملی قرارداد و قطع روابط سیاسی پیش می رفت ؟
دکتر مینا ـ دکتر مصدق و مشاورین واطرافیان نزدیک او به علت عدم آگاهی صحیح ازاوضاع واحوال بین المللی نفت و وضع عرضه وتقاضای نفت درجهان آزاد تصور می کردند با قطع صادرات نفت ایران ، دنیا دچار کمبود نفت خواهد شد و شرکت های نفتی به زانو درخواهند آمد و به ناچار تسلیم خواسته های ایران خواهند شد . حال آنکه در سال 1951 یعنی در زمان ملی شدن نفت تولید ایران در سطح 660 هزار بشکه در روز و کل تولید دنیای آزاد 9/10 میلیون بشکه در روز بود . ولی در عرض یک سال ، با افزایش میزان تولید در کشورهای عراق و کویت و عربستان و آمریکا که کنترل و اداره آن در دست هشت شرکت عمده مذکور در بالا بود ، سطح تولید در جهان آزاد به 13 میلیون بشکه در روز رسانده شد . یعنی بیش از سه برابرآنچه در ایران تولید می شد ، از چهار کشور نامبرده تأمین و به بازار عرضه گردید و از این طریق بدون آنکه کوچکترین کمبودی از نظر عرضه نفت در جهان آزاد احساس شود ، از صدور نفت ایران جلوگیری بعمل آمد .
تلاش ـ به روایتی از میان مجموعه پیشنهاداتی که ظرف 2 سال برای حل مسئله نفت میان ایران و انگلـیس ارائـه شد . پیشنهاد دوم ( پیشنهاد مشترک آمریکا و انگلیس ) بیشترین مطابقت را با اصول و قانون ملی شدن صنعت نفت داشت که دکتر مصدق وفادارانه مصر به رعایت آنها بود . مفهوم ملی شدن نفت از نظر رهبران نهضت در آن مقطع چه بود ؟ چرا “ پیشنهاد دوم “ از سوی بسیاری از کسانی که نسبت به این مذاکرات و درگیریها تا کنون تا قدری بیطرفانه نظر داده اند ، منطبق ترین راه حل با قانون ملی شدن نفت ارزیابی شده است ؟
دکتر مینا ـ اصول و شرایط ملی شدن صنعت نفت ایران آنگونه که به موجب قانون مقرر گردید بشرح زیر بود :
1 ـ تصدیق و قبول اصل ملی شدن نفت و حاکم بودن آن بر کلیه شئون صنعت نفت ایران .
2 ـ قرار گرفتن همه عملیات صنعت نفت در دست دولت ایران با پیش بینی تشکیل شرکت ملی نفت ایران و با این تفاهم که هیچ قسمت از عملیات مزبور به سازمانی واگذار نشود که به تمام معنی مجری تصمیمات دولت ایران نباشد .
3 ـ مجاز بودن استفاده از کارشناسان خارجی به شرط اجرای ترتیباتی برای گماشتن تدریجی ایرانیان بجای آنها .
شامل 10 صفحه Word
دانلود تحقیق ملی شدن صنعت نفت
