تعداد صفحات :30
تعریف
از لحاظ واژه شناسی، دگم بمعنی حکم جامد، عقایدخشک، افکاربسته وفرمان غیر قابل تغییراست. دگماتیسمبهمعنایمکتبجزمیاستوازواژهیونانیδόγμα (تلفظ: dogma) بهمعناینظرقطعیوحتمی گرفتهشدهاست. البتهسخنجزمیوقطعیچندنوعاست. ایناصطلاحراغالباًفقطدریکموردآنبهکارمیبرند.
دُگماتیسمیاجزم‌گراییعبارتاستازطرزتفکرغیرانتقادی،غیرتاریخیومتافیزیکی،کهبرمبنایدگم‌هایروایتشده،یعنینظرات،براهینواعتقاداتاستواراست،دگم‌هارابمثابهحقایقهمیشههمانوهمهجامعتبرتلقیمی‌کند،بدوناینکهآن‌هارادرشرایطتاریخیِمشخصموجودموردآزمونوآزمایشقراردهد،بدوناینکهبرمبنایمعارفجدیدوتجاربعملیجدیدبهکنترلمحتوایحقیقتآن‌هاوارزشمعرفتیآن‌هابپردازد.دگماتیسم به آن شیوه ومرامی اطلاق می‌شود که پایه آن مفاهیم تغییر ناپذیر، جمودفکری، عدم توجه به پیشرفتهای علمی و شرایط زمانی یا مکانی است. ([1])
در واقع دگماتیسم عقیده‌ای است که به شخص می‌قبولاندکه درعقیده‌اش ثابت قدم باشد و می توان به نوعی آن را تعصب نامید. درواقع دگماتیسم نوعی پافشاری غیرمنطقی برنظرات وافکار خوداست و به افراط دراعتماد بنفس تعبیرمی شود.
اصراربر عقیده درقالب تعصب وبدون تفکر سیستمی انسان را محافظه کار میکند ومنجر به خودخواهی واحساس خودبرتری کاذب می‌شود. به همین ترتیب، دگماتیک اداری به دگم در نظام اداری گفته می شود. زمانی که اندیشه های قالبی و نظام بروکراسی بر نظام اداری سیطره بیفکند و امکان تغییرو اصلاح از آن گرفته شود، دگماتیک اداری رخ می دهد.
زمینه های شکل گیری دگماتیک اداری
انسان همیشه در طول تاریخ حیات خویش به عنوان یک موجود اجتماعی در پی آن بوده است که نیازهای خود را با توجه به توان خود و دیگران تحت بررسی قرار داده و شیوه های مختلفی را برای پاسخگویی به این نیاز ایجاد نماید. در بسیاری از موارد ، نیازهای فرد با نیازهای جمع هم خوانی پیدا میکنند و گاها در پاسخ به این نیاز، وی در می باید که باید در کنار دیگران قرار گیرد؛ از اینرو شیوه های پاسخ گویی جمعی، به خود رنگ و بوی حقوق اجتماعی می دهد.
یکی از شیوه ها، سازمان یافتن و ایجاد اداره است. از آنجاییکه انسان اجتماعی در طول پویش حیات خود نیازمند به گسترش گروه اجتماعی خود بوده است و از آنجاییکه که این گسترش، خواستی بوده است بر مبنای پیچیده یافتگی نیازهای انسانی ، پاسخ گویی وشیوه های آن نیز، روابط انسانها را در یک آرایش در هم تنیده قرار داده است. بر مبنای این شیوه، افرادی که هدف مشترک برای پاسخ گویی به نیاز مشترکی را دنبال می کنند در این تشکیلاتاداری سازماندهی میشوند. نوع نیاز و راه های چگونگی پاسخ گویی به آن، تعیین کننده نوع توانی است که می باید در افراد سازمان یافته وجود داشته باشد و رشد نماید.
از اینرو برای یک تشکیلات اداری در جامعه انسانی فقط هدفمندی مشترک در میان افراد تشکیل دهنده آن کافی نیست، بلکه آنچه می باید مورد توجه قرار گیرد راه بردهای پاسخ گویی و بر این مبنا، توانمندی افراد تشکیل دهنده آن نیزهست تا اداره را از محافظه کاری دگماتیک جدا سازند.([2])
باید گفت که نوع تشکیلات اداری بر مبنای نوع نیاز ، راه برد پاسخ گویی به آن و از اینرو ، نوع توان لازم برای به پیش برد این راه برد و رسیدن به هدف است که تعیین میگردد. به بیان دیگر برای ایجاد و اصلاح نظام یک تشکیلات اداری عاری از ویروس دگماتیک، می باید به سه سئوال پاسخ داد: این تشکیلات اداری قرار است به کدام نیاز پاسخ دهد؟ این تشکیلات اداری کدام راه برد را مد نظر دارد؟ و این تشکیلات اداری براین مبنا، کدام توان را به کار گرفته است که حداقل برآورد نیرو و حداکثر بهره وری را داشته باشد؟
در یک تشکیلات اداری، با توجه به وسعت آن ، انگیزه مشترک در افراد برای پیشبرد فعالیتها، امری است مهم. یک تشکیلات اداری با هدف مشخص و افراد توانمند ولی با انگیزه های متفاوت، می تواند تبدیل به تشکیلاتی شود که اگر چه در جهت رفع و رجوع کارها می تواند عملکردی داشته باشد ولی رشد و گستردگی خود و از این طریق رسیدن به هدف را دچار بحران میکند. شما یک تشکیلات اداری را در نظر بگیرید که متشکل از افرادی است که عده ای به خاطر نداشتن آلترناتیو شغلی دیگری درآن به کار ادامه می دهند و در کنار آنان عده ای هستند که این تشکیلات و موسسه را انتخاب کرده اند و بر آلترناتیوهای دیگر ترجیح داده اند. شما فکر میکنید این تشکیلات اداری چه سرنوشتی خواهد داشت؟ بنابراین یکی از وظایف تشکیلات ایجاد و حفظ انگیزه مشترک در میان افراد تشکیل دهنده آن نیز هست تا از روزمرگی و یکنواختی دگماتیک اداری رها شود.
همان طور که گفته شد، به طور کلی دگماتیسم به واکنشی گفته می شود که در مقابل کنش ویا هر نوع حرکتی نو خواهانه به سختی مقابله می کندو به صورت عیان ویا پنهان بشدت خواهان حفظ وضعیت موجوددر عمل و بازگشت به یک گذشته رویاروی یو یا نوشتاری در حوزه اندیشه می باشد واین کارهای یک پروسه تاریخی همواره در مقاطع مختلف زمانی و گشتاوری به وضوح مشاهده می گرددو بر خلاف باور عامه دگماتیسم تنها صرف به یک سری عقاید و مسلک تک بعدی ذهنی منتهی نمی شود و در حوزه اجرا و عمل هم خواهان پیاده کردن پروژه های خودمیباشد.
بر این اساس، دگماتیک اداری نیز به فکری بسته اطلاق می شود که تنها راه علاج ناهنجاری و معضلات جامعه در بخش اداری را در به کار بستن یک جریان واحد می داند وعملا بر روی تفکر و ایده های دیگر هیچ توجهی نشان نمی دهد وآن را فاقد صلاحیت می داندو خود را در یک چارچوبی تنگ و عاری از هر نوع تعامل با سایر گرفتار می کند.([3])
چنین سیتمی لازمه آن، فساد اداری و بروکراسی و در نتیجه نا کارآمدی است. می بایست بین افکار بسته دوران ماقبل مدرن در سطح جهان مخصوصا در جوامع در حال توسعه در عصر کنونی تمایز قائل بود که وجه افتراق این دو کنش در موارد ذیل می باشد.
تک فکری در جوامع ماقبل مدرن به دلیل ساختار مکانیکی آن(پیوندهای احساسی،عاطفی و خویشاوندی)لازم به نظر می رسید؛ برای انسجام و یکپارچگی جامعه بایستی از هر نوع تازگی و نوآوری جلوگیری می کرد.
اما در وضعیت کنونی با جوامعی با سختار ارگانیکی و یا به عبارتی بهتر خصوصیاتی منحصر بفرد رو به رو هستیم که در آن مرزبندیهای خویشاوندی و قبیله ای روبه زوال رفته و جای خود را به یک نوع ارتباط جدید مبتنی بر یکپارچگی بر نیروی های متعدد و متفاوت و بدون در نظر گرفتن هر نوع پس زمینه خویشاوندی و اتکا به استعدادهای فردی داده است که در این نوع حالت دگماتیسم یک مانع بزرگ در راستای چنین تساهلی می باشد. در جوامع ماقبل مدرن تنها سیاست، مذهب و حکومت حالت دگماتیسم به خود داده بود در حالی که امروزه بسیاری از ساختارهای اجتماع در کشورهای جهان سوم خواسته و یا ناخواسته دچار نوعی انسداد فکری هستند که این نوع ویژگی در خور تامل و قابل تعمق دگماتیک می باشد که دامن گیر نظام اداری نیز می شود و آثار آن بسیار واضح تر از سایر دستگاه هاست.
کارگزاران دگماتیسم در ازمنه گذشته،برای جلوگیری از هر نوع تغییروتحولبیشترمتکیبراحساساتوعواطفبودندوازطریقتهییجاحساساتعامهمردم بههدفخودنائلمیآمدند؛ اماهماینک کارمندان ادارات مختلفدر اینپروسهبهغیرازاتکابهعواطفبهکردارخودجامهایشبهعقلانیمیپوشانندبدینمعناکه مفاهیم وعبارات مدرنو مختصات عقلانیت تنها در ظواهر سود جسته واستفاده کرده اند و دچار روزمرگی شده اند.
به طور کلی دگماتیک اداری در بستری رشد می کند که فرهنگ تفکر،اندیشه و انتقاد، غائببزرگیمحسوبمیشوندورویکردعقلانیومنطقیکمتریننقشیدراداره ایفا نمی کند واگرهمنقشیداشتهباشند،ناقصونارسامیباشد .
بدینترتیبدرفضایاداری دگماتیکوبستهجامعه،تنهانوععقلانیتیکهپایبهعرضهمیگزاردعقلانیت ابزاریویابهمفهومیواضحترسیمایعقلانیتاداری وبوروکراسیمیباشدوازنوعدیگروازنوعدیگر عقلانیت اثر ونشانی یافت نمی شود.
- Webster,s new tewntieneentiethcenturury Dictionary unabridgcd second editlon world U.S.A 1968 New York
مقاله دگماتیک اداری، عوامل و راهکارهای مقابله با آن