چکیده :
بحث تقلید عامی از فقیه یکی از مباحث با سابقه و اساسی علم فقه به شمار می آید . البته دانشمندان اصول به مناسبت در اصول فقه از آن بحث می کنند . که بر اساس آن تقلید در اصول دین جایز نبوده ولی در فروع دین جایز و در شرایطی واجب است . ما در رساله خویش که در سه فصل تنظیم شده است تقلید را از دیدگاه اهل سنت و شیعه و سیر تاریخی آنرا بررسی کرده ایم و اعتقاد داریم که تقلید فرد عامی از مجتهد به دلیل تخصصی بودن مسئله، تنگنا بودن وقت و عدم اجازه زمان برای تحصیل و تحقیق در آن مورد و بخاطر دغدغه معیشتی مردم و سایر موارد واجب است و در این باب در فصل اوّل سیر تقلید در میان شیعه را در چهار مرحله توضیح دادیم و گفته ایم که تقلید در مذهب شیعه از عصر امامان بدلیل عوامل متعددی از جمله عدم دسترسی به امامان و تقیه و رازداری برای حفظ دین و دینداران و پدید آمدن مشکلات شخصی و ابلاغ پیام دین و آموزش احکام آغاز شد . و هم اکنون که در دوران غیبت کبری هستیم از مجتهد واجد شرایط تقلید می کنیم امّا موضوع سیر تقلید در میان اهل سنت به علت فراز و نشیبهایی که داشته به چهار مرحله تقسیم شده است اوّ لین مرحله آن به زمان خلفا و صحابه بر می گردد که مردم برای شناخت مسائل شرعی به آن رجوع می کردند در مرحله دوّم که مرحله بروز مذاهب فقهی بود بعلّت افزایش تعداد راویان احادیث و ظهور اشخاص برجسته علمی در مناطق گو ناگون هر یک مذاهبی را از نظر فقهی پایه ریزی کردند . این تعدد مذاهب باعث شد اختلافاتی را بوجود آورد . و چه بسا بر پایه یک مذهب عقدی باطل و بنابر مذهب دیگر همان عقد صحیح باشد همین عامل باعث شد باب اجتهاد بسته شود . بهمین خاطر تنها از چهار مذاهب اهل سنت مالکی ، حنفی ، حنبلی و شافعی که در قرن هفتم هجری و قمری رسمیت یافت مردم تقلید می کردند و در قرن اخیر دو باره اجتهاد و تقلید به مرحله اوج مجدد خود رسید برخی از عالمان اهل سنت به استناد اجماع مسلمین مبنی بر جواز تقلید هر یک از صحابه در چهار مذهب را مورد اعلام کردند و گفتند هر کس می تواند از هر یک از ائمه مذاهب تقلید بکند .
بطور خلاصه فقهای امامیه و سنی تقلید را در احکام فروع دین واجب دانسته اند ولی در اصول دین تحقیق و تخصص را لازم دانسته اند . برای فهم آن، تقلید را ، جهت تنویر مقلدانش از جهاتی تعریف نموده اند مانند اینکه تقلید در لغت به معنای قلاده به گردن انداختن است و یا اینکه سخن را بی دلیل پذیرفتن است . امّا تعریف اصطلاحی آن از دیدگاه غزالی که المستصفی آمده است چنین بیان می کند : تقلید عبارت است از قبول قولی که دلیلی بر آن نیست در تقلید راهی به علم و برهان نه در اصول و نه در فروع دین نیست امّا امام خمینی ( ره ) در تحریرالوسیله چنین تعریف کرده است : « تقلید عمل کردنی است که مستند به فتوای فقیه معین باشد» امّا در این میان تقلید جاهل از عالم به حکم عقل مورد بحث ماست و لی در سایر موارد تقلید جاهل از جاهل و عالم از جاهل و عالم از عالم را عملی نکوهیده و مذموم دانسته اند.
همچنین در فصل دوّم درباره جواز و حجیّت تقلید بحث کرده ایم و فقها و اصولین اهل سنت و امامیه بر جواز تقلید بر هر فرد عامی دلایل را ذکر کرده اند که بطور اختصار بیان می کنیم 1 – سیره عقلاء 2 – دلیل عقلی 3 – دلیل قرآنی 4 – دلیل روایی 5 – اجماع 6 – سیر مسلمین . از میان اینها که دلیل معتبری برای تقلید فرد عامی از مجتهد ذکر شده است دلایل قرآنی است چون خود آیات قرآن کریم مستقیماً فرد عامی را بر تقلید از مجتهد واجد الشرایط دعوت می کند مانند آیه نفر و آیه ذکر و آیه کتمان و آیات نهی از پیروی از ظن و گمان که هر کدام با ترجمه و تفسیر در فصل گفته شده جهت اثبات تقلید فرد عامی از عالم واجد الشرایط به تفصیل بحث شده است . در فصل سوّم بحث تقلید از شرایط مرجع تقلید سخن به میان آمده است .کسی که بر منصب افتاء
می نشیند و مقلدان به او رجوع می کنند علاوه بر قدرت اجتهاد باید واجدالشرایطی باشند و مقلدان نیز باید این شرایط را در مجتهد احراز کنند و سپس از او استفتاء کنند . در اینجا شرایط مرجع تقلید را بطور خلاصه ذکر می کنیم
1 – بلوغ 2 – عقل 3 – ایمان 4 – عدالت 5 – رجولیت ( مرد بودن ) 6 – طهاره المولد ( حلال زاده بودن )
7 – حیات ( زنده بودن ) . در هر یک از موارد فوق الذکر دلایل اثبات آنرا توضیح داده ایم . کسانیکه خواهان مطالعه موارد جزئی و تفصیلی باشند می توانند با مراجعه به سر فصل آن ، دلایل اثباتی آنرا مطالعه کنند .
بررسی ادله ی تقلید از دیدگاه مذاهب خمسه