دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:25
فهرست:
فهرست مطالب
چکیده
کلید واژه
مقدمه
مبحث اول(تعاریف،مفاهیم ، کلیات)
معنای لغوی دین
معنای اصطلاحی دین
اصل فطری بودن دین
مبحث دوم علل دین گریزی نوجوانان وجوانان
مبحث سوم راهکارهای پیش گیری از دین گریزی در نوجوانان وجوانان
راه حلهای آموزشی
راه حلهای خانوادگی
راه حلهایی برای تربیت دینی در مدارس
راه حلهایی برای مبلغان دینی
راه حلهای اجتماعی
نتیجه گیری
منابع وماخذ
پدیده «دین گریزی» یکی از مشکلات اساسی جوامع انسانی است که همواره دغدغه هایی را برای رهبران دینی ، دینداران و خانواده های متدین به وجود آورده و تهدیدهای جدی برای نسل جوان محسوب می شود . این مشکل در قرن هاى اخیر به شیوه هاى جدیدى سازمان یافته و از شکل سنّتى به صورت مکتب هاى گوناگون همانند «لیبرالیسم» و «سکولاریسم» در غرب ظهور پیدا کرده است. در دهه هاى گذشته، دامنه موج دین گریزى به شرق از جمله به کشور ایران نیز سرایت کرد. این پدیده در غرب عوامل خاص خود را دارد. آنچه این نوشتار به دنبال آن است این که چرا در جامعه اسلامى ایران، که سابقه اى طولانى در دین دارى دارد ـ با آن که دین موافق فطرت انسان است ـ عده اى فرار از بندگى خداى سبحان را بر اطاعت از او ترجیح مى دهند؟ و سؤال اساسی تر اینکه چرا دین گریزی در نسل نوجوان وجوان شیوع و نمود بیشتری دارد؟
باتوجه به این موضوع ابتدا مقدمه ای بیان شد ،در مبحث اول مفاهیم وکلیاتی مانند معنای لغوی دین ،معنای اصصطلاحی وفطری بودن دین بیان شد.در مبحث دوم به بررسی عوامل دین گریزی بعضی از نوجوانان وجوانان چون ضعف شناختی ،برداشت غلط از دین ،عدم اضای نیازها ،تشویق وتنبیه و... پرداخته شد.در مبحث سوم راه حلهای آموزشی،خانواد گی،اجتماعی ،تربیت دینی در مدارس ومبلغان دینی برای پیشگیری از دین گریزی نوجوانان وجوانان ارایه شد ودر پایان نتیجه گیری از کل بحث بیان شده است.
کلید واژه: دین ،نوجوانان وجوانان،فطری بودن دین،گریز از دین،
مقدمه:
بدون تردید در ذات دین ، هیچ عنصر دین گریزانه وجود ندارد . اگر انسان ها به دریافت معارف دینی نایل آیند ، در هیچ رتبه ای از دین نمی گریزند ، علاوه بر این عقل و عشق ، که دو رکن اساسی در حیات انسانی محسوب می شوند و همه جاذبه ها و دافعه ها در این دو حوزه و براساس این دو معیار رخ می دهند ، هر دو در درون دین وجود دارد و دین با هر دو گروه باقی مانده است ، دین ، هم ذهن انسان را تغذیه می کند و هم دل آدمی را حیات و حرکت و نشاط می بخشد . بنابر این پدیده دین گریزی به عنوان یک پدیده اجتماعی ، عینی و رفتاری ، معلول ماهیت و ذات خود دین نیست ، بلکه علت دین گریزی را در خارج از قلمرو دین و آموزه های دینی باید جستجو کرد . بدون تردید ، عوامل متعددی شامل ناهنجاری های اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی سیاسی و روانی زمینه گریز نوجوانان وجوانان را از دین فراهم می نمایند .
بصورت کلی نمی‌توان گفت که «نوجوانان وجوانان از دین فرار می‌کنند» چرا که ما جوانان بسیار مؤمن، متعهد و دینداری در بین تمام اقشار جامعه داریم که علاقه بسیار به دین مبین اسلام دارند و حتی حاضرند جان عزیز خویش را در راه آن فدا کنند. این گوهرهای ارزشمند و این جوانان پرشور و شعور در بین اقشار مختلف وجود دارند و مناسبتهای مختلف از جمله حضور در نمازهای جماعت، حضور در نمازهای جمعه، ایام سوگواری سالار شهیدان و... بهانه‌هائی است که این وجودهای نورانی را در مکان یا زمان جمع کند و حضور چند صد هزار نفری بلکه میلیونی آنها تبلوری باشد از جوانان مؤمن و انقلابی. پس بهتر است که بگوئیم چرا پاره‌ای از جوانان از دین فرار می‌کنند؟
مبحث اول : تعاریف ، مفاهیم و کلیات:
الف ـ معناى لغوى دین
واژه «دین» در لغت به معانى گوناگونى از جمله; جزا، اطاعت، قهر و غلبه، عادت، انقیاد، خضوع، پیروى و مانند آنها آمده است. در قرآن کریم نیز آیاتى وجود دارد که از آنها، معناى جزا، شریعت و قانون، طاعت و بندگى استنباط مى شود.همین موارد استعمال واژه «دین» در قرآن مى تواند به عنوان راهى براى شناسایى و به دست آوردن تعریف دین از دیدگاه اسلام شمرده شود. با این دقّت، در خواهیم یافت که «دین عبارت است از اطاعت، گرایش، فرمانبردارى و تسلیم در برابر حقیقت» که در این صورت، با معانى لغوى نیز سازگارى بسیارى وجود خواهد داشت.
تعریف دین از نظر اسلام را مى توان از موارد استعمال اسلام در قرآن نیز به دست آورد. "اسلام" نیز به معنى تسلیم و اطاعت است و این از آن جهت است که اسلام به معناى اصطلاحى (دینى که به وسیله محمد(ص) ابلاغ شده) نیز بشریت را به تسلیم و اطاعت در برابر حقیقت کامل منحصر به فرد دعوت مى نماید، این نکته از آیاتى که دین تمام پیامبران را اسلام معرفى کرده نیز استفاده مى شود.
اصحاب معاجم نیز در معانى ریشه لغوى «اسلام» بر مفاهیم تسلیم و خضوع، سلامت و توافق و تلائم تأکید کرده اند و این مفاهیم نیز در معناى اصطلاحى « اسلام» اخذ شده است.
ب ـ معناى اصطلاحى دین
با توجه به توضیحاتى که داده شد در معناى اصطلاحى « دین» چنین آمده است: « دین مجموعه عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتى است که براى اداره امور جامعه انسانى و پرورش انسانها باشد.»
در تعریف مشابه و متداول دیگرى «دین برابر است با اعتقاد به آفریننده اى براى جهان و انسان و دستورات عملى متناسب با این عقاید.»
در تلخیصى از کلام علامه طباطبائى چنین آمده است که: «دین نظام عملى مبتنى بر اعتقاد است که مقصود از اعتقاد در این مورد تنها علم نظرى نیست (هر چند علم نظرى براى آن نیز ضرورت دارد); زیرا علم نظرى به تنهایى مستلزم عمل نیست، بلکه مقصود از اعتقاد، علم به وجوب پیروى بر طبق مقتضاى علم قطعى است.»
در هر حال، اگرچه تعریفى که توانسته باشد حقیقت دین را معرفى کند و تمام وجوه آن را تبیین نماید مستلزم بحث هاى طولانى و مستدل نمودن پیش فرض هاى گوناگون است، اما به طور اجمال، مى توان با این تعریف بناى سخنان را پى ریزى کرد:
«دین، مجموعه (سیستم) حقایقى هماهنگ و متناسب از نظام هاى فکرى (عقاید و معارف)، نظام ارزشى (قوانین و احکام) و نظام پرورشى (دستورات اخلاقى و اجتماعى) است که در قلمرو ابعاد فردى، اجتماعى و تاریخى از جانب پروردگار متعال براى سرپرستى و هدایت انسان ها در مسیر رشد و کمال الهى ارسال مى گردد.»
قطعاً موضوع دین باید امرى حقیقى قلمداد گردد و این مطلب در تعریفى که ارائه دادیم کاملاً رعایت شده است، لکن این ضرورت، چنین التزامى ندارد که دین را برابر حقیقت مبدأ و معاد بدانیم که در این صورت، بسیارى امور را از دایره دین خارج و ابعاد هدایتى آن را زیر سؤال برده ایم. علاوه بر این، باید بین موضوع دین و حقیقت و ماهیت آن تفاوتى دقیق برقرار کرد.
نکته دیگرى که در باره جمع بندى تعاریف قابل دقت است این که بنابر ضرورت هاى عقلى، تکامل انسان داراى گستره هاى گوناگون و متنوّعى در زمینه هاى فردى، اجتماعى و تاریخى است; یعنى دین الهى تضمین کننده سعادت و هدایت بشر در سطوح ارتباطات فردى (یعنى ارتباط انسان با خدا، با خود، با موجودات و اجسام دیگر) و در شعاع ارتباطات اجتماعى (تقابل و تعامل انسان ها با یکدیگر در محدوده یک جامعه مدنى) و نیز در افق تاریخى مى باشد. بدین سان، موضوع هدایت محدود به فرد و یا جامعه نخواهد بود، بلکه در سیر تاریخى نیز استمرار مى یابد و قوانین و ضوابط آن بر بنیان یک نگرش فلسفى به سیر تکامل تاریخ، تفسیر و توجیه مى گردد.
ج- اصل فطری بودن دین
نیاز به پرستش و نیایش، یکی از نیازهای اساسی وعمیق درعمق روان بشر است . در بررسی تاریخی، این موضوع ثابت شده که پرستش، جزئی از وجود و کشش فطری انسان است. گاهی که میل و روح پرستش از سوی انبیا در مسیر صحیحی قرار گرفته، به خدا پرستی ختم شده است. و گاهی بر اثر جهل، انحراف و لجاجت، موجودات و اشیای گوناگون پرستش شده اند .
طبق نص صریح دین اسلام، برای ما مسلّم و متقن است که میل به پرستش، نیایش، کمال طلبی، حقیقت جویی و... در کودک امری فطری و درونی است. این موضوع را شواهد تاریخی ـ همچون: پرستش بت، خورشید و گاو و ساختن بهترین مکان‌ها برای معابد ـ و آیات و روایات تأیید می‌کند .
خداوند ـ تبارک و تعالی ـ در قرآن مجید می‌فرماید: «فأقم و جهک للدین حنیفاً فطرةَ الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم ولکن اکثر الناس لایعلمون» (روم / 30) (پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. در آفرینش خدا تغییری نیست. این است همان دین پایدار ولی بیشتر مردم نمی‌دانند).
اگر ملاحظه میشود که گروهی از کودکان و نوجوانان نسبت به مسائل دینی رغبت و تمایلی از خود نشان نمی‌دهند، مربوط به عوامل محیطی است که فطرت کودک را از مسیر خودش تحریف کرده است .
متأسفانه، بعضی از والدین به دلیل حساسیت نداشتن و اهمیت ندادن به مسائل دینی، و بعضی به دلیل سخت گیری ها، آموزش‌های غلط و نا آشنایی با سیره و روش معصومان (علیهم السلام) و روشهای تربیتی، به گونه‌ای با کودک رفتار می‌کنند که آنان نسبت به مسائل دینی بی تفاوت، کم رغبت و حتی متنفر می‌شوند. با کمال تأسف، باید گفت که بعضی از والدین حساسیت و دقتی را که درباره‌ی امور دنیوی ـ همچون: تغذیه، لباس، مسائل درسی، کلاس کنکور، معلم خصوصی و... ـ فرزندانشان از خود نشان می‌دهند، نسبت به مسائل معنوی و دینی اظهار نمی‌کنند. براستی، این گروه از والدین مصداق کلام نورانی رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ می‌باشند که فرمودند: « وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان. گفته شد: یا رسول الله! منظور شما پدران مشرکند؟
فرمودند: خیر، بلکه پدران مؤمنی که واجبات دینی را به فرزندان خود آموزش نمی‌دهند. و اگر آنان خود بخواهند احکام دین را فرا گیرند، ایشان جلوگیری می‌کنند، (و حال آنکه) اگر کالایی به دست بیاورند، از آنان راضی و خوشحال خواهند شد. من از ایشان بیزارم و آنان نیز از من بیزارند».
با توجه به این اصل که خدا جویی امری فطری و درونی است، باید علمای اسلامی و دانشمندان تعلیم و تربیت، به فکر تهیه و تدوین کتاب هایی باشند که شیوه‌های صحیح رشد و پرورش این حس را بر مبنای اصل فطری بودن به والدین آموزش دهند تا آنان متوسل به شیوه‌ها و روشهای نادرست نشوند.
مبحث دوم :علل گریز از دین
- ضعف شناختی
یکی از ابعاد وجودی هر انسانی بعد شناختی اوست . انسان در هر مرحله ای از مراحل رشد خود ، واجد یک سلسله توانمندی های شناختی می شود . روانشناسان رشد شناختی انسان را به سه دوره تقسیم می کنند : دوره حسی – حرکتی (2سال اول) ، دوره عملیات منطقی عینی (تا 12 سالگی) ، دوره عملیات منطق صوری یا دوره تفکر انتزاعی .
سومین دوره تحول شناختی در آستانه نوجوانی آغاز و در اوایل جوانی تکمیل می شود . بنابر این ، یکی از ویژگی های جوان از نظر شناختی این است که دارای تفکر انتزاعی است و از نظر ذهنی به حداکثر کارایی هوشی می رسد . در این دوره گرایش نوجوانان وجوانان به فلسفه «فلسفه زندگی» انان را به سوی مسائل اخلاقی ، سیاسی ، مذهبی سوق می دهد و نوجوانان وجوانان تلاش می کنند هویت مذهبی خود را شکل دهند . اما به دلایل گوناگونی ممکن است در این هویت یابی مذهبی ، با بحران مواجه شوند و نتوانند هویت مذهبی خود را خوب شکل دهند و دچار نوعی سردرگمی و در نهایت ، بی رغبتی و گریز از دین شوند . یکی از علل این بحران ناهمخوانی سطح شناختی جوان یا سطح معارف دینی است که به او ارائه می شوند . جوان به خاطر توانمندی های ذهنی دین تقلیدی را برنمی تابد و همه آن باورهای ذهنی که از دوران کودکی به صورت تقلیدی از خانواده و دیگران به او القا شده اند به کناری می نهد و می خواهد دینی بپذیرد که متناسب با سطح تفکر او باشد . اما از یک سو بسیاری از اوقات آنچه به عنوان دین به او عرضه می شود برای او قانع کننده نیست و از سوی دیگر در برخی موارد نیز جوان می خواهد همه آموزه های دینی ، اعم از احکام و عقاید را با خطکش عقل خود بسنجد و فکر می کند اگر آموزه های دینی در قالب های فکری او بگنجند صحصح هستند وگرنه درست نیستند و باید کنار گذاشته شوند . همه این عوامل دست به دست هم می دهند و موجب می شوند هویت دینی جوان به خوبی شکل نگیرد و جوان دچار یک بحران شناختی نسبت به آموزه های دینی شود و نجات خود را از بحران ، در گریز از دین بداند .
قرآن نیز به این حقیقت اشاره می کند و گرایش به کفر و بی ایمانی را ناشی از جهل و ضعف انسانها می داند .
حضرت نوح با صراحت ، یکی از عوامل بی ایمانی قوم خود را جهل و یا عدم معرفت صحیح به آموزه های دینی معرفی می کند .
حضرت علی درباره علت کفر می فرماید : « لو ان العباد حین جهلوا وقفوا ، لم یکفروا و لم یضلوا» « اگر افراد هنگام برخورد با مسائلی که نمی دانند ، درنگ می کردند وعجولانه تصمیم نمی گرفتند ،کفر نمی ورزید و گمراه نمی شدند.» بنابر این یکی از علل دین گریزی در همه انسان ها ، به ویژه نوجوانان وجوانان ، ضعف معرفتی و عدم دستیابی به هویت دینی است .
2- تشویق و تنبیه:
یکی از اصول یادگیری بحث تشویق میباشد. در روانشناسی می‌خوانیم که رفتار بواسطه تشویق تثبیت میشود و بواسطه، عدم تشویق یا تنبیه رو به خاموشی می‌گذارد، این اختصاص به رفتارهای مثبت ندارد بلکه یک قاعده عمومی است که هر رفتار که در جامعه مورد تشویق قرار گیرد، توسط دیگران هم یاد گرفته میشود و در رفتار کننده هم تثبیت می‌گردد. یک زمان نماز شب، تشویق می‌شد، ایثار و شهادت و جانبازی و معنویت و سلحشوری و پاکی و قداست در جامعه تشویق می‌شد و همین فضایل انسانی در جامعه به بار می‌نشست و تثبیت می‌شد، امروزه دستهائی در کار است که رفتارهای الهی و دینی را تنبیه می‌کند و رفتارهای حیوانی و غربی را تشویق، حجاب را با انگِ «عقب افتاده» و «زشت» تنبیه می‌کنند، امر به معروف و نهی از منکر را با کتکِ «فضولی در کار مردم موقوف» تنبیه می‌گردد در عوض «ارتداد» با عنوان «آزادی اندیشه» تشویق می‌گردد، بی حجابی «عنوان تمدن و پیشرفت به خود میگیرد» و...
در نتیجه نوجوان وجوانی که شخصیت آنها شکل نگرفته، به راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرند و کم کم متمایل به افکاری می‌شوند که دین را مانعِ بزرگی برای عادات و افکار زشت خویش می‌بینند در نتیجه از آن گریزان می‌گردند.
3- احساس محدودیت نسبت به گزاره های دینی
نه تنها کاهش گرایی و ساده انگاری نسبت به دین موجب دین گریزی می شود ، بلکه گاهی دین به گونه ای به نوجوانان وجوانان معرفی می شود که گویی نه تنها نیازهای انسان را تأمین نمی کند ، بلکه مانع ارضای نیازهای واقعی او نیز می شود . طبیعی است که ترسیم چنین تصویری از دین برای جوان نه تنها موجب عدم گرایش آنها به دین می شود ، بلکه موجب می شود روحیه گریز از دین نیز در آنها به وجود آید . به دلیل آنکه جوان از نظر روانی و جسمی در شرایطی قرار دارد که انواع غرایز ، به ویژه غریزه جنسی و لذت طلبی ، در او به نقطه اوج خود رسیده و عوامل بیرونی تحریک کننده نیز از هر طرف او را احاطه کرده اند و آتش شهوات را در او شعله ورتر می کنند ، اگر دین به گونه ای ترسیم شود که گویی مانع ارضای غرایز اوست و هیچ راه کاری برای ارضای غرایز خود ندارد ، طبیعی است که نسبت به دین گریزان شود و پذیرش دین را مساوی با عدم ارضا و تعطیلی غرایز خود بداند . علاوه بر این روحیه استقلال طلبی ، آزادمنشی و قطع وابستگی ها به استقلال را طی کرده است و می خواهد با اراده آزاد خود انتخاب کند و از نظر اخلاقی نیز مرحله « اخلاق دیگر پیرو» (تقلیدی) را پشت سر گذاشته و وارد مرحله « اخلاق خود پیرو» گردیده ، از هرگونه مانعی حتی موانع تخیلی ، گریزان است و می خواهد در رفتار ، گفتار ، تفکر و انتخای آزاد باشد . هرچند عدم تربیت صحیح روحیه استقلال طلبی و پیروی بی چون و چرا از غرایز کور و لذت طلب افراطی برای جوان بسیار خطرناک است ، اما در بدو امر ، هرچیزی که بخواهد محدودیتی برای او ایجاد کند امری ناخوشایند تلقی می شود ، مگر اینکه راه کارهای دین برای ارضای غرایز به خوبی برای نوجوانان وجوانان ترسیم شود .
4- عدم تبیین صحیح و دقیق معتقدات مذهبی .
اگر تبیین دقیق و روشنی از جهانبینی مذهبی و جایگاه خداوند و انسان و ارتباط میان آن دو به دست ندهیم و به تشریح زوایای وحی و وساطت آن در راستای تکامل انسان و نقش امام در هدایت انسان ومعاد و مباحث مربوط به آن نپردازیم و سطحی نگری کنیم، تصویری عامیانه و مبهم از اسلام ارائه میشود. چنین تصویری از دین، موجب گریز بسیاری از مردم، به ویژه نوجوانان وجوانان از دین خواهد شد. چنین مباحثی که ارکان مذهب را تشکیل می‌دهد، از صدر اسلام تا کنون با بهترین و مناسبترین برهانها در قرآن، روایات و کتب کلامی و فلسفی و عرفانی مطرح شده است. کافی است در این زمینه به قرآن مجید و تفاسیر و کتب روایی، رجوع شود تا دایره تحقیق و نقض و ابرامهایی که در باره اصول دین و مباحث مبدأ و معاد مطرح شده است، مشخص گردد و اتقان و استحکام این اصول مذهبی بیش از پیش هویدا شود .
5- تند خویی و خلأهای روحی و عاطفی وسرزنش نوجوانان وجوانان
یکی از عوامل گرایش به دین گریزی، خلأهایی است که از لحاظ عاطفی گریبانگیر انسان شده است. عوامل بسیاری در ایجاد و رشدن این خلأها نقش دارند. یکی از آنها تندخویی است. اگر پدر فردی، مذهبی ولی تند خو و بیاحساس باشد، فرزندانش معمولاً کم عاطفه بار میآیند و این گونه به آنان القا می‌گردد که باورهای مذهبی منشأ واکنشهای تندخویانه پدر است.
قرآن درباره جاذبه و اخلاق نیکوی پیامبر صلیاللهعلیهوآله در گرایش مردم به مذهب می‌فرماید: «و لو کنت فظاً غلیظاً القلب لانفضّوا من حولک»؛ اگر خشن و تندخو بودی، مردم از اطراف تو پراکنده میشدند.
استقلال طلبی ، حریت و عدالت جویی از ویژگی های بارز دوران جوانی است . نوجوانان وجوانان برای اثبات این ویژگی ها سعی می کنند با بزرگسالان مقابله کنند . این مقابله نه از روی لج بازی و پشت پا زدن به ارزش هاست ،بلکه بیشتر جنبه اثباتی برای خود جوان دارد . اما یکی از اشتباهاتی که در اینجا از ناحیه بزرگسالان سر می زند سرزنش و ملامت جوان است واین سرزنشها همه از نظر عاطفی برای جوان شکننده اند و به روحیه استقلال طلبی او آسیب وارد می کنند و نتیجه آن شعله ور تر شدن آتش لجاجت و طغیان است . از این رو ، امیرالمؤمنین علی در این باره هشدار می دهند :
«زیاده روی در ملامت و سرزنش ، آتش لجاجت را شعله ورتر می سازد .»
بنابر این مقابله با روحیه استقلال طلبی جوان و سرزنش کردن او پیامدهای خطرناکی به دنبال دارد که یکی از آنها طغیان علیه ارزش های حاکم بر جامعه و گریز بر آن ارزش ها و ادبار نسبت به منبع این ارزش هاست که معمولاً در جوامع دینی منشأ و منبع ارزش ها «دین» است .
6- عدم ارضای نیازها
جوان همان گونه که از نظر ذهنی به بالاترین ظرفیت خود می رسد ، از نظر جسمانی نیز به حد کافی رشد می کند و انواع غرایز ، به ویژه غریزه جنسی ، کاملاً در او بیدار می شوند و درصد ارضای این غرایز است . به عبارت دیگر ، او یک سلسله نیازهای مادی و معنوی دارد . تأمین به موقع این نیازها نقش مهمی در تعدیل و رفتار و رشد و تکامل او دارد ؛ همان گونه که عدم ارضای این نیازها نه تنها باعث توقف رشد و بالندگی می شود ، بلکه ناهنجاری های رفتاری زیادی را نیز به دنبال دارد . کفر به عنوان یک نابهنجاری اعتقادی همانگونه کی میتواند معلول جهل و ضعف معرفتی باشد می تواند معلول فقر نیز باشد ، از این رو ، معصومان فرموده اند : یکی از پیامدهای احتمالی فقر ، کفر و دین گریزی است و یا در مورد ازدواج فرموده اند : کسی که ازدواج کند نصف دین خود را حفظ می کند و فراهم نبودن شرایط برای ازدواج سالم و طبیعی زمینه های گناه و زایل شدن ایمان را فراهم می کند و به تدریج ، تبدیل به گریز از دیدن می گردد . قرآن هم ازدواج را مایه آرامش زن و مرد معرفی می کند . خلاصه اینکه ، ارضای نیازهای جسمانی و روانی در بهداشت روانی انسان مؤثر است و عدم ارضای به موقع و مشروع نیازها نه تنها سلامتی انسان را تهدید می کند ، بلکه زمینه ساز بسیاری از نابهنجاریی است که یکی از آنها ادبار و گریز از دین می باشد .
7- کمی بودجه و یا عدم اختصاص بودجه ای به مسائل و امور دینی:
اختصاص بودجه های کم و یا عدم تشویقی در خور از افرادی که در زمینه های معنوی ودینی به موفقیت هایی دست پیدا می کنند و بالعکس چه بسا در امور غیر دینی و اموری که شاید صرف اینقدر هزینه های گزاف ضرورتی نداشته باشد. چه گامهائی که برداشته می شود و چه تشریفهائی و تقدریهائی که از پیروزمندان این عرصه صورت میگیرد وچه تبلیغات گسترده ای که از طریق رسانه های ارتباط جمعی و از طریق مطبوعات و نشریه ها و مجلات صورت می پذیرد، مثلاً اگر جوانی یا نوجوانی در عرصه علوم قرآنی اعم از حفظ ، قرائت ، تجوید، مفاهیم ... به موفقیت و پیروزی دست پیدا کند یا جوانی یک عمل اخلاقی ودینی را انجام دهد هرگز تقدیری در خور وشایسته از اوانجام نمی شود و اگر هم تشویقی صورت گیرد بسیار ابتدائی و ناچیز است بدون اینکه تبلیغی گسترده از آن صورت پذیرد که الگو وباعث ایجاد انگیزه درسایرهمنوعان اوداشته باشد و گرایش ایشان به این موفقیت ها وبه این کمالات شود در حالی که اصل و حقیقت این اموراست و درسایه این امور بایستی به دیگر مسائل نیز بهاء داده شود. اما مشاهده کنیم که مثلاً تقدیری که ازیک ورزشکار یا یک فوتبالیست یا یک خواننده یا یک هنر پیشه می شود تا اندازه ای است که از حد اعتدال هم تجاوز می کند وچه جوایز ارزشمند و گرانقدری که به این گونه افراد بخاطر موفقیت هایشان از سوی مقامات مختلف و شرکتهای گوناگون تعلق می گیرد . البته ما در اینجا درمقام بیان رد اینگونه اقدامات در این زمینه نیستیم بلکه درمقام این مسئله هستیم که خیلی از این اقدامات و صرف اینگونه هزینه ها و تبلیغات لازم نیست و حتی اینکه ارزش این موفقیت ها منوط به تعهد دینی واخلاقی آنها است و چه بسا که یکی از راههای تبلیغ دینی و جهت دهی به گرایشات معنوی افراد جامعه همانگونه که قبلاً بیان شد از طریق همین موفقیت ها باشد که در این بین روحانیون دینی مسئولیت سنگین تری را به عهده دارند، ما گاهی آنقدر غرق در مسائل حاشیه ای می شویم و به آنها می پردازند که دیگراز اصل باز می مانیم .
ما حتی در عرصه های علمی نیز گرچه که ارزش آنها هم به تعهد است (تعهد و تخصص توأماً )ـ قصور و کوتاهی نموده ایم و جوان امروز که همه همت و تلاشش در جهت رسیدن به شهرت ومقام و پول است مسلماً وقتی درامور دینی ومعنوی وعلمی چنین هدفهائی را چنین آسان و آرزوهائی نبیند تمایل اوبه سوی این مسائل کم وچه بسا که روی گردان شود.
این پدیده واقعیتی است که بایستی با بصیرتی عمیق و چشمهائی تیز بین و دقیق نگر به آن توجه شود واین مسئولیتی است که بدوش همه ما از جمله مسئولین ذیربط است وحتی این می تواند یکی از دسیسه های دشمن و تهاجم فرهنگی باشد در دور نمودن نوجوانان وجوانان ما از دین و معنویت و مسائل روحانی و هر آنچه که باعث طیب خاطر وسعادت حقیقی او میشود و رها نمودن او دروادی که اورا ازتلاش در جهت حقیقی که اصلاً برای آن خلق شده است باز دارد.
8- برداشت های غلط از دین یا سطحی نگری
علاوه بر این که جهل و ضعف معرفتی موجب دین گریزی می شود ، برداشتهای غلط و نا صواب از معارف دینی نیز در دین گریزی نوجوانان وجوانان مؤثرند . بسیاری از اوقات دین مساوی « معنویت» در نظر گرفته می شود و دین را در حد یک نیاز معنوی کاهش می دهند و اینگونه نتیجه می گیرند که نیاز به معنویت فقط در مواقع سختی ها و بحران های شدید مفید است و در سایر مواقع ، نیازی به دین نیست و دین نقشی در زندگی روزمره خود قایل نیستند . این دیدگاه ساده انگارانه و کاهش گرایانه نسبت به معارف دینی به تدریج ، موجب حدف دین از زندگی انسان می شود و نوجوانان وجوانان ، که در حال جست و جوی فلسفه زندگی اند وقتی که احساس کنند دین در معنادهی به زندگی آنها تأثیری ندارد به تدریج ، آن را کنار می گذارند وحتی ممکن است دین را امری دست و پاگیر در مسیر زندگی تلقی کند و حالت گریز نسبت به آن پیدا کنند .
9- عامل دیگر نقد بودن امیال و خواسته‌های حیوانی در نوجوانان وجوانان و مخفی بودن تمایلات انسانی همچون میل به پرستش و عبودیت و عروج معنوی، میباشد. یک جوان اگر بخواهد نماز واجب خود را سر وقت بخواند یا روزه بگیرد و یا جهاد کند یا انفاق کند، باید خیلی از معارف برای او روشن گردد، خیلی کار فرهنگی می‌خواهد تا دفینه‌ها و گنجینه‌های عقول استخراج گردد و آن کمالات معنوی شکوفا شود، ولی میل جنسی که دیگرچیزی ندارد که شکوفا گردد. هر جوان سالمی که به پانزده سالگی برسد میل جنسی در او شکوفا میشود بنابراین به خواسته‌هایی که مناسب با شکم و شهوت باشد به راحتی پاسخ می‌دهد ولی به خواسته‌هایی که احتیاج به زحمت، فعّالیّت فرهنگی و کند و کاو دارد به این سادگی جواب نمی‌دهد و افراد بی‌هنر و بی‌مسئولیتی در کشور وجود دارند که برای این زندگی چند روزه و بخاطر حب جاه و مقام، از این نقطه ضعف نوجوانان وجوانان سوء استفاده کرده و فعالیتهایی در جهت تأمین امیال شهوانی انجام می‌دهند و تعارض بین دین و این امیال القاء می‌کنند و در نهایت تصریح می‌کنند که ما «دینی می‌خواهیم که به ما آزادی بدهد» و وقتی که حرکات و سکنات آنها را بررسی می‌کنیم می‌بینیم اینها دینی می‌خواهند که افراد آزاد باشند با هر کس که خواستند رابطه جنسی برقرار کنند، هر سخنی را به عنوان آزادی بیان و اندیشه بر زبان و قلم جاری سازند و هر کاری خواستند بعنوان آزادی انجام دهند، که این کارها واقعاً با دین در تضاد است، در نتیجه نوجوانان وجوانان را اغفال کرده و دین آنها را می‌گیرند. بدین ترتیب وقتی که مروجان اسلام ناب مسائل دینی را بیان می‌کنند، و آنها می‌بینند دین دست و پای آنها را از تمام این غلط‌کاریها می‌بندد، از دین فرار می‌نماید تا به شهوات و آزادیهای خود برسند. 10- فقدان یا عدم دسترسی به الگوهای مناسب
بدون شک ، در هر مقطع سنی الگوهای جذاب برای یادگیری و شکل دهی رفتار
انسان ها ، به ویژه نوجوانان وجوانان ، نقش اساسی دارد ؛ زیرا الگو از یک سو ، در دستیابی به هدف نقش مهمی دارد و در سوی دیگر ، در دوره نوجوانی و جوانی تأثیرپذیری از خانواده به شدت کاهش پیدا می کند . گاهی بین خانواده و جوان تعارض و درگیری به وجود می آید . از این رو ، جوان برای ساختن نظام ارزشی اعتقادی خود می خواهد از چیزهای غیر از خانواده و مربیان قبلی استفاده کند . از جمله عوامل تأثیر گذار در بیرون نهاد خانواده الگوها و دوستان هستند و در این میان ، نقش الگوهای مورد قبول جوان بسیار زیاد است ؛ چه اینکه دوستان نیز در حال ساختن نظام ارزشی خود هستند و نیازمند الگوهای مورد پسند می باشند و کمک زیادی احتمالاً در هویت یابی دینی دوستان خود ندارند ، در چنین شرایطی ، اگر الگوهای مناسب و قابل دسترسی در جامعه وجود نداشته باشند ، جوان دچار سردرگمی می شود و تعادل روانی او از مرز بهنجار خارج می شود و چه بسا به الگوهای مجازی پناه ببرد و یا تحت تأثیر دوستان کم تجربه قرار گیرد یا به دام شیادانی بیفتد که مترصد نوجوانان وجوانان سردرگم هستند و خلاصه آنکه شرایط و زمینه های گریز از دین برای او فراهم شود .
راهکارهای پیش گیری از دین گریزی در نوجوانان وجوانان
همانگونه که در بررسی علل دین گریزی مطرح شد ، عوامل گوناگونی در بروز این پدیده نقش دارند که به طور کلی ، به دو دسته تقسیم می شوند :
- عوامل محیطی (اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی و ...) ؛
- عوامل درون فردی که از آنهابه عوامل «روان شناختی» تعبیر می شود ؛ یعنی قطع نظر از عوامل محیطی ، ویژگی های شناختی و عاطفی هر فرد نیز در اقبال و ادبار او نسبت به معارف دینی نقش دارند .
بنابر این ، برای پیش گیری از دین گریزی باید به جنبه های روانی و ویژگی های شخصیتی افراد ، به ویژه نوجوانان وجوانان ، توجه شود . بدون تردید ، نحوه ارائه معارف دینی ، به ویژه به نسل جوان بسیار حائز اهمیت است . بنابر این سؤال اصلی اینجاست که چگونه می توان معارف دینی را به نوجوانان وجوانان عرضه کرد تا ضعف شناختی آنها نسبت به آموزه های دین تقویت شود و هویت دینی آنها به نحو مطلوب شکل یابد ؟
پاسخ به این سؤال مستلزم چند امر است که بدون توجه به آنها پاسخگویی دشوار خواهد بود و بدون راه کار مناسب برای آموزش ، ارئه آموزه های دینی به نوجوانان وجوانان امکان پذیر نیست .
1- جوان کیست و چه ویژگی های دارد ؟ مخاطب شناسی یکی از مهم ترین مسائلی است که در تعلیم و تربیت باید مد نظر داشت . اگر یک سخنران یا هنرمند یا معلم و یا نویسنده مخاطب ، بیننده و خواننده خود را نشناسد و نداند مخاطبان او در چه دوره ای از تحول شناختی ، انگیزشی و توانشی قرار دارد ، معلوم نیست مطالب او هر قدر هم ارزشمند ، دقیق و علمی باشند – مؤثر واقع گردند ؛ زیرا مطالبی که عرضه می کند یا در سطح شناختی مخاطبان نیست و یا تناسبی با نیازهای آنها ندارد . در نتیجه . مخاطبان انگیزه ای برای فراگیری آنها ندارند . بنابر این شناخت مخاطب از لحاظ ویژگی های عاطفی ، ذهنی و انگیزشی باید مدنظر سخنران ، نویسنده ، هنرمند، واعظ و معلم باشد .
2- باید الگوها و روش های آموزشی متناسب با مخاطب را شناسایی کرد . به راستی ،از میان روشهای موجود ، مانند روش تدریس ، تبلیغ و مشاوره ، کدام روش برای آموزش آموزه های دینی به نوجوانان وجوانان کارآمدتر است ؟ در پاسخ باید گفت : هر کدام ارتباط شناختی – عاطفی بیشتری بتواند با جوان برقرار بکند . به عبارت دیگر ، عنصر «ارتباط» - آن هم ارتباط دو سویه – مهمترین عامل برای انتقال پیام است . انتقال پیام بدون ایجاد ارتباط امکان پذیر نیست . به نظر می رسد بهترین روش برای جذب نوجوانان وجوانان و متمایل کردن آنها به ارزش های دینی روشی است که هم عنصر شناخت و هم عنصر عواطف و هم عنصر انگیزش در آن لحاظ شده باشد . علاوه بر این ارتباط با آنها ارتباطی دو سویه باشد یعنی به آنها اجازه سؤال کردن انتقاد و فرصت فکر کردن و انتخاب داده شود و از تحمیل ، تحقیر و تحکم اجتناب گردد .
با توجه به آنچه گفته شد می توان راه حلهای زیرا ارایه نمود:
الف: راه حلهای آموزشی
1- ارائه مفاهیم دینی باید در قالب نو وجذاب مطرح شوند .
اگر کودکان و نوجوانان را دائماً در معرض آموزشها و توصیههای تکراری و یکنواخت مفاهیم دینی قرار دهیم و پیوسته آنها را از این گونه تعالیم اشباع سازیم تا حدی که همه مفاهیم دینی برای آنها یکنواخت و عادی جلوهگر شود دیگر انگیزه و تحرک و شوق درونی برای دریافت بینش و احساس دینی در خود نخواهند داشت. بنابراین باید ذهن کودک را همواره در هالهای از نیاز، سؤال و تشنگی نگاه داشت، تا آنها به میل درونی و به تبع اصل «تعادل جویی» مشخصاً با حرص و ولع و شوق و اشتیاق به دنبال آن بگردند
2- ارائه مفاهیم دینی باید غیر مستقیم باشند .
در ارائه پیامها و طرحها و مفاهیم و ارزشهای تربیتی باید به گونه‌ای رفتار شود که کودک با شوق و اشتیاق، با کنجکاوی و تجسس، با میل و اراده و با نیاز و عشق به آن گرایش یابد. هرگز نباید پیام را هر چند که ارزش مطلق و گوهری ناب باشد به طور مستقیم در اختیار متربّی قرار داد باید اجازه داد تا او کشف کند، تصاحب کند، اختراع کند، بیافریند و این مهم موقعی حادث میشود که ما همان مفاهیم آشنا و عادی را به صورتی نو و تازه در موقعیتی مبهم و تحریک کننده قرار دهیم.
3- روابط آموزش مذهبی باید براساس انس و الفت، دوستی و محبت اطلاع و آگاهی و استدلال منطقی صورت گیرد .
4- مسائل مذهبی باید متناسب با دوره جوانی مطرح شود در عین حال باید آن را با زندگی تطبیق داد .
5- فلسفه اصول عبادی برای جوان مطرح شود .
6- عبور دادن منطقی جوانان از احساسات خام مذهبی به بینش مذهبی تثبیت شده که با تعقل و تفکر همراباشد.
7- ارائه کردن دین در قالبهای تنگ و نارسای فکر بشری و تفسیرهای غیرواقعی موجب آسیب اساسی به دین و دینداری میشود .
8- مطالب دینی باید به تدریج و متناسب قدرت فهم مخاطب ارائه شود تا موجب دلزدگی نشود. 9- ارائه مفاهیم دینی بر پایه منطق و استدلال بدون تحکم و زور، بسیاری هستند در موقعی که میخو
